Filmische oor­logs­mo­nu­men­ten tijdens het IDFA

'Turn Your Body to the Sun'

Regisseur Aliona van der Horst is bekend om haar aangrijpende documentaire Liefde is aardappelen uit 2017. In deze opvolger zoomt ze opnieuw in op een tragisch stuk Russische geschiedenis. Centraal staat de Russisch-Nederlandse schrijfster Sana Valiulina, die rustig en associatief het verhaal vertelt van haar vader. Deze Rus werd als soldaat in de Tweede Wereldoorlog gevangen door de nazi’s, om vervolgens bij terugkeer in de Sovjet-Unie als verrader naar een strafkamp te worden gestuurd. De geschiedenis wordt geïllustreerd met archiefbeelden – niet van Valiulina’s vader, wel van andere Russen die hetzelfde lot deelden. Deze filmpjes werden veelal gedraaid door de nazi’s zelf, die hun slachtoffers te kijk wilden zetten. Van der Horst geeft ze in haar fraaie documentaire een nieuwe betekenis: als monument.

• Lees ook: 'Eindelijk weer een mooie rol voor Nicolas Cage in 'Pig''

'Three Minutes – A Lengthening'

De Amerikaanse schrijver Glenn Kurtz stuitte in 2009 op een vergeten filmpje van zijn grootouders, van een reis naar het Poolse stadje Nasielsk in 1938. In ruim drie minuten beeld wordt vooral de Joodse gemeenschap van het stadje vrolijk geportretteerd. Nog geen jaar later, zo ontdekte Kurtz, werden alle Joden in Nasielsk afgevoerd naar concentratiekampen. Van de grofweg drieduizend keerden er amper honderd terug. Zo werd dit vakantiefilmpje opeens een belangrijk historisch document. Kurtz besloot de beelden als een detective te gaan uitpluizen: wie waren deze mensen, hoe leefden ze, heeft iemand het overleefd? Over zijn bevindingen schreef hij het veelgeprezen boek 'Drie minuten in Polen'. Naar aanleiding daarvan maakte de Nederlandse historicus en journalist Bianca Stigter deze film, waarin de bewuste beelden minutieus worden geanalyseerd door Kurtz en andere betrokkenen. Het resultaat is even onconventioneel als indrukwekkend. En eveneens op te vatten als een filmisch monument.