Lazarus staat op | Ken uzelve

Ken uzelve – PopUpGedachte 23 september 2020

Gnooti seauton heet het in het Grieks. Ken uzelve. Het prijkte boven de Griekse tempel van Apollo, in de oudheid. Deze tempel was de plek waar de Grieken het Orakel van Delphi raadpleegden. Veel klassieke Griekse filosofen, zoals Socrates, waren overtuigd van het idee dat ware kennis over het leven start bij intensief zelfonderzoek. Ken uzelve, anders kom je nergens. Orakel of niet.

Wat ken ik eigenlijk van mijzelf? Hoe leer ik mezelf kennen? De een doet cursussen, leest enneagrammen, werkt met coaches, psychologen en zelfhulpboeken. Het is absoluut een manier om jezelf te leren kennen. Maar er zijn ook andere manieren. Met je kop tegen de muur lopen is ook een uiterst effectieve manier om jezelf te leren kennen. Reizen, jezelf in gevaar brengen, moedwillig of per ongeluk, nauw samenwerken met mensen die je niet hebt uitgekozen of ook gewoon intens samenleven met mensen die je wel hebt uitgekozen. De een leert aan de hand van de weg naar binnen, de ander leert zichzelf kennen door alles daarbuiten. Het voordeel van de laatste is dat je iets minder in staat bent om jezelf voor de gek te houden.

Ik kan denken dat ik een betrouwbaar mens ben, totdat ik daarin zo grondig faal en door derden met mijn neus op die feiten wordt gedrukt, dat ik me realiseer dat ik niet per se een betrouwbaar mens ben maar het vooral graag wil zijn. Dat doet de realiteit. Ik kan denken dat ik sta voor eerlijkheid, tot ik in het nauw gedreven alles bij elkaar verzin om er maar goed uit te komen. Waardoor ik ontdek dat ik niet per se eerlijk ben, maar graag goed voor de dag wil komen en daarom mezelf presenteer als een eerlijk mens. Het zijn maar voorbeelden, maar ze zijn vast op een of andere manier herkenbaar.

Vandaag lees ik een wijze tekst van de Spreukenschrijver. Een ken-uzelve-tekst met broodnodige nuchterheid: “geef mij armoede noch rijkdom, doe mij het brood genieten dat mijn rantsoen is, opdat ik niet verzadigd raak en U ga verloochenen en ga zeggen: ''Wie is de Heer?'' ‑ opdat ik niet arm word en ga stelen en mij aan de naam van mijn God vergrijp.”

Dit is wat mij betreft vrij briljante zelfkennis. Het pochen heeft de spreukendichter afgeleerd. Geef me precies genoeg, meer dan dat kan ik niet dragen, minder dan dat eigenlijk ook niet. Ik ben niet zo’n sterk mens. Zoiets.

Als ik veel heb, wie heb ik dan nog nodig? Ik ga zomaar denken dat ik het leven zelf wel kan dragen. En ik verlies degenen die nu belangrijk voor mij zijn. Zowel de Eeuwige als de tijdelijke. En als ik te weinig heb? Dan ga ik zomaar om me heen grauwen, me dingen toeëigenen die niet de mijne zijn, omdat ik het niet kan dragen. En me zo vergrijpen aan het Goede waar ik mezelf aan heb toegewijd.

De mens is niet zomaar goed. Omstandigheden brengen ons zomaar uit evenwicht. En belangrijk om te zeggen: deze tekst is niet van een labiele persoonlijkheid, die net hersteld is van een zware burn-out en bang is het leven niet aan te kunnen. Deze tekst geldt als een hoogtepunt van wijsheid uit de Joodse literatuur. Het is één van de Spreuken. De Joodse literatuur zegt ook: ken uzelve – alleen heeft niet een al te hoge pet op van de mogelijkheden van de mens. Niet om neer te kijken op de mens, maar om met broodnuchterheid te constateren wie we zijn en daaruit vervolgens in dankbaarheid, toewijding en overgave te leven.

Geeft u mij genoeg alstublieft en niet teveel, want zomaar vergeet ik het Goede, die mij dit alles geschonken heeft. Geeft u mij niet te weinig, want zomaar doe ik het Goede geweld aan en raak nog verder van huis. Met dat ik weet waar mijn valkuilen zijn, zal ik misschien er iets minder invallen, maar behoed mij voor de valkuilen, want zo sterk ben ik niet.

Fijne broodnuchterheid op de vroege ochtend. Een hele gezegende dag gewenst en vrede, en alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.