Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Nieuwe serie van Kefah Allush: 'Van Atlas naar Arabië'

Donderdag, 20.25 uur, NPO 2

Deel:

Van het meest westelijke puntje van het Atlasgebergte naar het hart van de Arabische wereld. In Van Atlas naar Arabië doet Kefah Allush het weer: gewone mensen uit onbekende stammen en streken dichtbij brengen.

Na Van Nablus naar Ninevé en Van Ninevé naar Nazareth is Van Atlas naar Arabië waarschijnlijk de laatste serie in deze vorm, vertelt Kefah Allush in het bedrijfsrestaurant van de EO. "Ook in deze serie staat elke aflevering weer in het teken van een onbekende groep. We kennen het Midden-Oosten als een heleboel boze moslims en een paar joden. Maar zo homogeen is het echt niet. We beginnen in het Atlasgebergte bij een Berberstam – de Aït Hdiddou. Dat zijn de oorspronkelijke bewoners van Noord-Afrika, vanouds niet-Arabisch en niet-islamitisch. In de dertienhonderd jaar dat er moslims aanwezig zijn in dit gebied, is er veel veranderd. Maar die Berberstammen zijn er dus nog steeds."

(Lees verder onder de video.)

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Joden in Djerba

Een andere groep, die Kefah in de tweede aflevering bezoekt, zijn de joden van het eiland Djerba in Tunesië. “Daar wonen nu nog zo’n vijftienhonderd joden, terwijl dat er voor de onafhankelijkheid van Tunesië in 1956 ruim honderdduizend waren. Ze willen er niet weg, hoewel ze in Israël welkom zijn.”

Bijzondere ervaring

Kefah gaat altijd met een open vraag naar de mensen toe. Lachend: "Zo van: 'Wie bennu en waarom?'" Bij de joden van Djerba had hij echter een bijzondere ervaring. "Ik ben gewend dat mensen me opzoeken als ik ergens loop. Ze zien ons bezig, worden nieuwsgierig, en gaan dingen vertellen. Bij de joden van Djerba ging dat anders. Ze nodigden mij uit om bij een besnijdenis te komen kijken. Ik ging naar binnen en zag de mensen gebeden uitspreken, maar er kwam niemand op mij af. 'Wat is dit?' vroeg ik me af. Ze zeggen dat ze zich daar thuis voelen, dat ze niet weg willen, maar ze zijn enorm op hun hoede voor buitenstaanders."

Denk je dan dat de oorzaak bij jou kan liggen?
“Ik weet het niet... In dit geval heb ik echt niks anders gedaan dan bij welke groepering ook. Het zou kunnen zijn dat ze wisten dat ik een Palestijn ben, maar die indruk had ik niet. En blokkades die er bij mijzelf liggen, probeer ik altijd te benoemen en uit te schakelen. Ik denk bijvoorbeeld aan dat gesprek met een Palestijnse Israëli in een eerdere serie. Hij besloot het Israëlische leger in te gaan. Voor mij volstrekt onbegrijpelijk, want ik ken die soldaten als minder fijne types. Dat benoem ik dan gewoon.”

In verlegenheid gebracht

“Bij de joden in Djerba speelde mee dat ze eerder een tv-crew uit Israël op bezoek hadden gehad die zich voordeed als een Arabisch tv-team,” vervolgt Kefah. Tunesië heeft namelijk een nieuwe minister van Toerisme, die afkomstig is uit deze groep joden. Maar omdat Israël geen diplomatieke banden met Tunesië heeft en deze landen in feite op voet van oorlog met elkaar verkeren, brachten ze de mensen hier én hun minister ernstig in de verlegenheid.”

De mannen zijn daar gesluierd

Waarin verschilt 'Van Atlas naar Arabië' van de andere twee series?
"Op zich verschillen ze niet zo erg van elkaar. Ik merkte wel dat het steeds moeilijker wordt om een serie vanuit deze optiek te maken. Dit keer hebben we Noord-Afrika erbij gepakt, en daarmee hebben we alle volkjes wel gehad. Hoewel, ik zou nog graag naar de 'Blauwe Mannen van de Woestijn' willen: de Toeareg. Dit woestijnvolk leeft in het zuiden van Algerije en in het noorden van Mali en Niger. De mannen zijn daar gesluierd – ze dragen blauw, vandaar hun naam – en de gemeenschap bestaat uit vrouwen. De mannen fladderen rond. Veel kinderen weten niet wie hun vader is en als de mannen thuiskomen bij hun officiële vrouw, wachten ze altijd even voor het geval er een andere vent op bezoek is. Fascinerend. We kregen daar helaas de papieren niet voor rond."

Gastvrije ontvangst

Wat wél lukte, was binnenkomen bij de zogeheten Flower Men op het Arabisch Schiereiland. De mannen van deze stam dragen bloemen in het haar. "Dit volk woont in Saudi-Arabië, tegen de grens met Jemen. Ze staan bekend als heel gevaarlijk; zelfs de politie durft er niet op af te gaan. Maar ons hebben ze gastvrij ontvangen. Zo gaat dat dus met beeldvorming. Iemand roept iets, en we nemen het allemaal klakkeloos over."

vana5

Wat maakt jouw series tot een succes?
"We gaan echt ergens naartoe. We laten ons niet door politicologen of andere mensen die dingen duiden aan de hand nemen. En we proberen de tijd te nemen om iets te laten ontstaan. Dat is vanwege de bezuinigingen in omroepland wel een kunst, maar we mochten toch voor iedere aflevering een week op pad. In Egypte zochten we de Nubiërs op, watermensen die al millennia in de Nijldelta leven. We bleven de hele dag in één straatje in een dorp. We hingen daar wat rond en zagen oude mannetjes op een leugenaarsbankje zitten. We raakten aan de praat met een van hen. Uiteindelijk kwamen toen de vrouwen hun huizen uit." Lachend: "Ik heb nog nooit zo’n horde vrouwen om me heen gehad! Een van hen zei ineens: 'Als hij straks naar de moskee gaat, maken we binnen muziek. Wil je dat zien?' Zoiets gebeurt nooit als je eventjes een straatje door loopt. En jawel, ze gingen dansen. Sommigen met een sluier voor het gezicht om niet herkend te worden, maar ze dansten!"

Is dat het geheim van dit programma: tijd?
"Het is een samenspel. We doen dit met een fantastisch team dat mij vertrouwt als ik ergens langere tijd wil rondlopen, terwijl zij de productiedruk hebben om beelden te schieten. Als programmamaker weet ik hoe belangrijk het is om geregisseerd te worden. Ze vragen bij de auto vaak: 'Heb je dat nog gezien?' 'Zag je dat die man een hoedje op had?' En dan komen er nabeschouwingen die ik anders niet gehad zou hebben.
Verder heb ik die tijd om rond te lopen ook nodig voor mezelf. Ik ben verlegen en stap in geen enkele situatie zomaar op mensen af." Met een grijns: "Maar dan zeg ik tegen mezelf: 'Hou van mensen, Kefah. Hou van mensen.' En dan gebeurt het. Het is een verleidingsspel. Ik loop op de markt en zoek naar verhalen die de moeite van het vertellen waard zijn. Dat is anders dan je vraag per se gesteld willen hebben – zoals veel journalisten doen. Het kost ook meer tijd voordat het aan de oppervlakte komt."

Ze vinden het knap dat ik nog Arabisch spreek

Het helpt natuurlijk ook dat je hun taal spreekt.
"Ik ben een uitzonderlijke intermediair. Ik lijk op hen, spreek hun taal, maar ben ook super-Hollands en voor de kijker dus vertrouwd. Hun Nederlandse referentiekaders zijn de mijne, terwijl de mensen die ik spreek, verwachten dat ik ‘van hen’ ben. Daarom maak ik aan het begin meteen duidelijk dat ik sinds m’n eerste levensjaar in Nederland woon. En dan vinden ze het weer knap dat ik nog Arabisch spreek."

Mislukt dat verleidingsspel weleens?
"In de laatste aflevering van de eerste serie was ik in een jezidi-dorpje in Noord-Irak. Ik sprak daar met een geestelijke en had ontdekt dat zij de slang als heilig dier vereren. Christenen en moslims hebben hen de eeuwen door om die reden als satansaanbidders vervolgd. Ik zei daarom: 'Veel andere geloven beschouwen de slang als symbool van de duivel.' Hij werd hartstikke boos en wilde niet meer praten. Ik ben daarna in een beschouwing tekeergegaan over mannen met baarden die in elke godsdienst mensen aan banden leggen met hun gesloten blikken, en ga zo maar door. Ik meende iets universeels te hebben ontdekt. Gelukkig wist regisseur Margje Fikse me op andere gedachten te brengen. 'Laat het even bezinken en doe het dan zonder die felheid,' adviseerde ze me."

vana4

Heb je naast alle wetenswaardigheden in deze series ook iets groters geleerd?
"Al deze afleveringen gaan over identiteit. En als je begint, ben je best onder de indruk van de moeite die mensen doen om hun cultuur in stand te houden. Maar na al die jaren ben ik daarnaast een andere kant gaan zien: vasthouden aan identiteit heeft ook verschrikkelijke gevolgen. Identiteit betekent net zo goed: wij tegenover de anderen. 'Onze groep woont hier al heel lang, dus wij horen hier en zij niet.' De jezidi’s zijn het slachtoffer geworden van IS, maar in het verleden waren zij ook dader. Dat laatste geldt voor veel godsdiensten en stammen. Identiteit is mooi folkloristisch als het onschuldig blijft, maar dat blijft het zelden. Ik denk aan mensen die op Twitter bij hun persoonsgegevens een vlaggetje plaatsen. Zo van: 'Ik hoor bij deze groep' en daar volgt dan weer een claim uit: ‘Ik heb het recht om hier te zijn.'"

Als mens onder de mensen

Kefah kijkt even naar buiten. "Op het gevaar af pathetisch te worden – ik heb liever dat mensen vasthouden aan hun mens-zijn dan aan hun jood- of moslim-zijn. Een van de redenen waarom ik destijds voor Jezus koos, was dat Hij mij hielp bij dat menszijn uit te komen. Dat vind ik zo cool aan Hem. Mens-zijn onder andere mensen. Dat deed Hij."

Al deze afleveringen gaan over identiteit

Is die les ook in de serie gekropen?
"Identiteit is meer een thema waar ikzelf mee bezig ben. Hoe zit dat bij mij? Dicht ik mijzelf een identiteit toe, of is het wat anderen mij opleggen? Ik ben een migrantenkind, had geen groep om me aan vast te houden. Mijn persoonlijke levensgeschiedenis heeft er zelfs voor gezorgd dat ik een lichte aversie tegen groepen heb. Ik wil ík zijn. Zo heb ik ook mijn twee zonen en mijn dochter opgevoed. Maar ín mij gebeurt van alles. Ik zit overal tussen."

Van Atlas naar Arabië

Vanaf donderdag 28 maart, 20.25 uur, NPO 2:

  • Aït Hdiddou – Marokko (28 maart)
  • Tunesië: Tunesische Joden (4 april)
  • Egypte: Nubiërs (11 april)
  • Oman: Jebali (18 april)
  • Iran: Khamseh (25 april)
  • Saoedi-Arabië: Flower Men (2 mei)



Geschreven door

Reinald Molenaar

--:--