Jaap-Harm: 'Door Queen & Slim werd ik me bewust van mijn bevoorrechte positie'

Moeten vluchten voor je vrijheid nadat je jezelf verdedigd hebt? Dat is de wereld op zijn kop! Het is knap hoe Queen & Slim dat recht van ieder mens – vrij te zijn – tot uiting laat komen in een scène die tegelijkertijd teder en wrang is. Een jonge man en vrouw proberen uit handen van de politie te blijven. Ondanks hun angst bedrijven ze in de vluchtauto de liefde. Het is een wanhopige vorm van romantiek. Zo op de hielen gezeten klampen ze zich vast aan het leven, aan de vrijheid, aan elkaar. Het is de kwetsbaarheid die hen verbindt en in die kwetsbaarheid geven ze hun lichamen aan elkaar. Verbinding, leven, liefde. 

In een andere scène zien we een groep mensen in opstand komen tegen de politie. Hun zwarte levens en lichamen worden geknecht door het racisme. Vrijheid willen ze, als ieder ander. Die twee daar in de auto, die vluchten en vrijen, zijn hun iconen. Opstand tegen de status quo blijft nodig en is mogelijk waar mensen zich verenigen in een gezamenlijk doel. Hun opstand is nodig om die verbinding, dat leven, die liefde te krijgen. Het is de andere kant van dezelfde medaille: een hunkering naar vrijheid. 

Een tiener staat centraal in deze scène. Dit ideaal is in hem wakker geschud. De politie mag komen met paarden en wapenstokken, hij is niet bang meer. Hij wil zijn leven geven. Eerder had hij de twee vluchters ontmoet en tegen hen gezegd dat de uitkomst van hun vlucht er niet toe doet. Levend of dood, vrij of gevangen, zij zijn onsterfelijk geworden door wat ze deden. Hij voelt zich begeesterd om deel te nemen aan wat zij belichamen. Kom maar op, schreeuwt hij de agent toe, schiet me maar dood. Soms is de dood niet langer een angstaanjagend eindpunt, maar de hoopvolle doorgang naar een nieuwe toekomst. 

Penibele situatie

Voordat het bovenstaande plaatsvindt in Queen & Slim is er al het nodige gebeurd. Het begint allemaal nog redelijk onschuldig. Queen en Slim – hun bijnamen, al worden deze eigenlijk de hele film niet genoemd – hebben een date. Hij heeft er wel zin in, zij is vooral op zijn aanbod ingegaan om de slechte dag op haar werk te vergeten. Ze is advocaat en één van haar cliënten is ter dood veroordeeld. Wat ze dan niet kunnen vermoeden, is dat ze enkele uren later niet meer van elkaar af zullen komen. 

Na een knullige verkeersovertreding worden de twee staande gehouden. De agent reageert nogal overspannen, schiet Queen zelfs in haar been en in de daaropvolgende worsteling ziet Slim zich genoodzaakt de man dood te schieten. De twee realiseren zich dat ze zich in een penibele situatie bevinden. Een zwarte man die een witte agent doodschiet: ze staan met 10-0 achter als ze zouden worden gearresteerd en voorgeleid. Ze besluiten te vluchten. 

‘De ander’ zijn

Door Queen & Slim raakte ik er opnieuw van doordrongen dat ik er geen weet van heb hoe ontzettend bevoorrecht ik ben een huidskleur te hebben die geen afkeer of agressie oproept. Het is niet mijn verhaal dat daar verteld wordt. Een flink aantal mensen in de zaal kon zich wel vereenzelvigen met wat ze zagen gebeuren. Aan hun reacties kon ik horen dat ze de pijn en de frustratie waar de film over gaat wel konden meevoelen. 

Zij werden daar onheus bejegend door die witte agent, zij werden daar op de hielen gezeten door een steeds grotere politiemacht, zij zagen hun gezichten in TV-journaals en op de voorpagina’s van kranten. Zij weten hoe het voelt ‘de ander’ te moeten zijn, telkens weer, zonder ook maar iets te kunnen veranderen aan hun situatie. Misschien hang ik nu te veel gewicht aan wat daar gebeurde in de filmzaal, maar ik weet wel dat de niet aflatende stroom van films en boeken en muziek waarin het anders-zijn steeds maar weer benoemd en verwerkt wordt, me een les leert. Het doet me denken aan dat bekende gedicht van de predikant Martin Niemöller:

Toen de nazi's de communisten arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen communist.

Toen ze de sociaaldemocraten gevangenzetten, heb ik gezwegen; ik was immers geen sociaaldemocraat.

Toen ze de vakbondsleden kwamen halen, heb ik niet geprotesteerd; ik was immers geen vakbondslid.

Toen ze de Joden opsloten, heb ik niet geprotesteerd; ik was immers geen Jood.

Toen ze mij kwamen halen was er niemand meer, die nog protesteren kon.

Niet mijn verhaal

En nu gaat het me niet om mezelf. Iets wat nog lijkt door te schemeren in de laatste regel van het gedicht. Het gaat me om de solidariteit die erin doorklinkt. Draag ik alleen zorg voor ‘mijn soort mensen’ of kom ik juist op voor die ander die anders is? Het is zo eenvoudig te zwijgen als neerbuigend wordt gesproken over mensen die zwart zijn. Of Joods. Of homo. Wat klinkt er door in mijn woorden als ik spreek over iemand die pedofiel is? Welke gedachten heb ik als het gaat over de Marokkaanse jongens op mijn sportschool? Hoe kijk ik naar de strak geklede mannen en vrouwen op de Zuidas? Welk oordeel vorm ik wanneer ik - nadat ik gepreekt heb - in gesprek raak met een gemeentelid dat vindt dat ik de rol van Israël onrecht heb aangedaan? 

Queen & Slim vertelt niet mijn verhaal. Dat klopt. Ontslaat me dat van de plicht me te verdiepen in dit verhaal? Zeker niet. Ik zeg een Jezus na te volgen die van alle mensen houdt. Dat klinkt lief en vriendelijk, maar eigenlijk zet het me vreselijk te kijk. Klaagt het me aan, zolang er in mijn hart en leven nog zoveel gebieden zijn waar de liefde niet het laatste woord heeft. 

Het verhaal van mijn zwarte medemens hoeft mijn verhaal niet te worden. Dat kan zelfs niet eens. Ik hoef mijn eigen verhaal ook niet te ontkennen. Ik zoek alleen naar een alomvattend verhaal waarin alle stemmen kunnen klinken, waarin ze naast elkaar mogen bestaan. Dat verhaal gaat er komen, daarvan ben ik overtuigd. Tot die tijd mag ik proberen een paar regels bij te dragen aan dat grotere geheel. Mijn handschrift is nog wat bibberig, maar door goed te luisteren sluit ik steeds beter aan op wat komen gaat. Ik schrijf trefzekerder en ben benieuwd naar de afloop. 

Queen & Slim | Regie: Melina Matsoukas | Met: Daniel Kaluuya, Jodie Turner-Smith, e.a. |  Nu te zien in de bioscoop.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen