Terugreis

De heenreis vanochtend was bedrukt geweest. Leerlingen voelden aan: even geen feestmuziek. Tijdens de rondleiding konden de leerlingen iets wat ik niet kon: huilen. Hun tranen stroomden langs de vitrines vol brillen, schoenen, koffers, kleren. Vloeibaar medeleven. We legden bloemen aan het eind van het perron van Auschwitz-Birkenau. Wat kunnen we anders dan even stil zijn?

Ik heb veel gelezen over de Holocaust: details over de gruwelen, maar ook de gevolgen voor onze kijk op vooruitgang, ons mensbeeld, ons geloof in God, en voor onze kijk op de Joden. Toch viel ik daar volledig stil. 

Ik schreef: ‘Ik voel me leeg: geen gedachten, geen gevoel, geen gedicht, geen lied, geen gebed. Graag wil ik huilen en dichten en bidden, maar het lukt niet. Ach, ik heb wel gebeden geprobeerd te voelen, te verbeelden,
te denken, maar ik slaag niet. Ik wil wel huilen, pijn voelen, maar ik ben leeg.’ En toen dichtte ik toch maar: 

De bomen hebben het gezien: gaven schaduw aan Jood en nazi
Voelden het slaan, zagen de pijn, lieten uit protest hun bladeren vallen
En uit wanhoop hielden ze zich dood, maar liepen uit compassie weer uit en gaven schaduw, hielden de vernietiging niet tegen. 

De stenen hebben het gevoeld, evenals de wind, maar zwegen
Ze braken niet op, maar voegden zich tot gaskamers. 

Heeft God het gezien? Brak Hij op?
En voegde zich bij hen,
misschien? 

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat Auschwitz werd bevrijd en is het ruim vijftien jaar geleden dat ik er voor het eerst was. Het heeft me veranderd. Al krijg ik niet onder woorden hoe. Een deel van mij is nog steeds op terugreis.