Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Vaderdag in een vaderloos tijdperk

Steeds meer kinderen groeien op zonder vader

Deze week wordt in veel gezinnen weer vaderdag gevierd. Maar in veel gezinnen ook niet. Omdat mama geen contact meer wil met papa. Omdat het kind niet eens weet wie zijn papa is. Omdat... steeds meer kinderen opgroeien zonder vader.

Deel:

Op een basisschool op Vlieland had het personeel onlangs bedacht dat het beter zou zijn om geen moeder- en vaderdag meer te vieren. De eerste reden was de commercie eromheen. De tweede reden was dat veel kinderen in een gebroken gezin leven en vader niet aanwezig is. Tekenend voor een tijd waarin het aantal echtscheidingen toeneemt, steeds meer vrouwen bewust voor het alleenstaand moederschap kiezen, en het recht van kinderen om op te groeien met een moeder én een vader niet meer lijkt te tellen. Vaderloosheid lijkt een nieuw maatschappelijk fenomeen.

Wat betekent het voor de ontwikkeling van een kind als het zonder vader opgroeit? Wat betekenen deze vaderloze kinderen voor de maatschappij op de lange termijn? En, wat is de taak van christenvaders in hun gezin?

“Ik wist dat mijn vader er niets aan kon doen dat hij stierf. En toch heb ik me jaren in de steek gelaten gevoeld,” zegt orthopedagoog Bert Reinds. Hij verloor zijn vader toen hij zeven was en weet daarom wat het is om zonder vader op te groeien. Ook in zijn praktijk komt hij schrijnende gevallen tegen van met name jongvolwassenen die stranden, omdat ze een belangrijk figuur in hun leven moesten missen, meestal de vader die wegliep of scheidde. “Als een kind zijn vader of moeder kwijtraakt - hetzij door de dood, hetzij door een scheiding - is dat een ware amputatie. De onderzoekster Deborah Harris vergelijkt het overlijden van een ouder met het volgende: ‘Je loopt met twee mensen op een steile bergpas. En dan valt ineens de helft weg. Wat gebeurt er dan? Dan is niet het grootste probleem dat een helft wegvalt, maar dat je met een getraumatiseerde andere helft overblijft. De wereld komt dan dus via die getraumatiseerde persoon bij het kind binnen. En dat heeft invloed.”

Maakt het uit of een kind zijn vader verliest door de dood of door een scheiding? Volgends Reinds is het vanuit het jonge kind gezien in eerste instantie even erg. “In het geval van een scheiding of een weggelopen vader ontvangt een kind de boodschap: ‘Ik vind jou niet belangrijk om voor te leven’, of ‘Ik vind andere dingen belangrijker dan met jou optrekken’.” Ook het kind van de emotioneel afwezige vader - een vader die er nog wel is, maar alleen het spreekwoordelijke vlees komt snijden - trekt soortgelijke conclusies.

Reinds geeft aan dat het voor een kind het meest opbouwend is als de overgebleven ouder erkent dat er iemand weg is. Dat het kind iemand mist en daar verdriet over mag hebben. Hij licht toe: “Op het moment dat je als alleenstaande ouder zegt dat je je best doet en je tegelijkertijd erkent dat het beperkt is, kan een kind dat duiden. Want als een kind zijn geschiedenis niet kan herleiden, gaat zich dat na verloop van tijd wreken in de ontwikkeling. En als je dan gaat zeggen tegen je kind: ‘Maar mama kan het ook hoor, je hebt geen vader nodig’, ontken je eigenlijk zijn gevoelens.”

Identificatie

Waarom is de vader in een gezin dan zo belangrijk? De orthopedagoog legt uit: “Voor nieuw leven is zowel een man als een vrouw nodig. Daarom denk ik dat beide ouders iets unieks te bieden hebben voor de ontwikkeling van een kind. Anders was die man niet nodig. De rol van de man naar zijn zoon is die van identificatie, sekse-identiteit en man-zijn. Dat heeft alles te maken met: ‘Hoe word ik een in balans zijnde man, hoe zie ik mijzelf en hoe zie ik vrouwen? De vader fungeert dan als heel belangrijk voorbeeld. De rol van de vader naar zijn dochter is die van het bevestigen van haar plek in de samenleving.”

En kan een moeder die rol ook op zich nemen? “Een moeder heeft geen vaderhart. Want juist dat vaderhart is wat met man-zijn te maken heeft. Waar vaders afwezig zijn, hebben jongens onder andere de neiging door te slaan in machogedrag. Ze weten niet hoe ze op een gezonde manier afhankelijk moeten zijn van een vrouw zonder daarbij hun man-zijn overboord te gooien.”

Zoals de psychologe May Michielsen zei: “Wanneer een zoon opgroeit in een gezin waar de vader niet of alleen in het negatieve als identificatiemodel aanwezig is, verloopt die identificatie discontinu. De jongen kan zijn mannelijkheid niet ontwikkelen in ‘zijn zoals mijn vader’, en wordt dus gedwongen om het te zoeken in ‘niet zijn zoals mijn moeder’. Hij gaat dan zijn man-zijn bevestigen door zich af te zetten tegen vrouwen en vrouwelijkheid, zowel in zichzelf als in de wereld om hem heen.”

Kom ik over?

Er is veel wetenschappelijk onderzoek verricht naar de gevolgen van vaderloosheid. Zo zouden kinderen die zonder hun biologische vader opgroeien een grotere kans hebben op armoede en achterstand, en hebben vaderloze tieners een grotere kans om problemen te krijgen met hun seksuele gedrag. Reinds signaleert deze gevolgen ook. “Vooral jongens zouden buitensporig gedrag vertonen. Want jongens hebben de neiging om hun frustraties naar buiten te brengen, terwijl meisjes hun frustraties in eerste instantie vaak vanbinnen verwerken. Bij hen is dan wel degelijk een reactie aanwezig, maar die is niet zo merkbaar als bij jongens. Uit een onderzoek is gebleken dat de carrièrekansen en mogelijkheden van een meisje aanzienlijk afnemen op het moment dat vader niet een betrokken en bevestigende rol heeft. Zulke vrouwen hebben vaak ook moeite zich in een relatie te presenteren. Ik ontmoette eens een vrouw die zei: ‘Ik ben 37, nog steeds niet getrouwd, en nu zegt mijn vader dat hij eigenlijk wel trots op mij is. Dat had hij 25 jaar eerder moeten zeggen’!”

Hij vervolgt: “Je ziet nu bijvoorbeeld veel meisjes die zich bijna hoerig gedragen. Meisjes die druk bezig zijn met: ‘Hallo, ben ik in beeld? Kom ik over?’ Dan denk ik: ‘Dat komt omdat we in een vaderloze maatschappij leven. We hebben geen voorbeelden meer, geen helden. Nog zoiets: Waarom schoppen jongeren bushokjes in elkaar? Natuurlijk omdat ze zich vervelen, maar ook omdat ze het contact missen met de volwassen wereld. Ze ervaren de afwezigheid van iemand die sturing geeft en zijn op zoek naar hun grenzen. En als je dan een bushokje in elkaar trapt, komt de politie. Dat is een grens.”

Reinds nuanceert wel dat niet iedere jongere dit gedrag vertoont en dat er meerdere factoren zijn die excessief gedrag veroorzaken.

Scoren

De orthopedagoog benadrukt het belang van mannen die hun verantwoordelijkheid op zich nemen en tijd met de kinderen doorbrengen. Niet omdat het in is, of omdat het organisatorisch beter uit komt, maar omdat het kind dat nodig heeft. “Dat betekent niet een dagje in de week ‘oppassen’, maar opvoeden, je verantwoording nemen. En dat scoort niet, nee. Maar het is wel heel erg nodig, anders groeit er een generatie op die het allemaal maar een beetje uit moet zoeken. Ik ontmoet veel survivallers, mensen die maar moeten zien hoe ze overleven in dit leven.

Bovendien, als zijn aardse vader geen tijd voor hem heeft, kan een kind zich toch niet voorstellen dat er een Vader in de hemel is Die 24 uur per dag beschikbaar is? Wat moet een kind zich voorstellen bij God als Vader, als zijn vader hem in de steek heeft gelaten? Wat is dan een vader? Een negatieve relatie met je vader heeft meestal een negatief effect op het beeld dat je van je hemelse Vader hebt.”

Reinds vraagt zich dan ook zo nu en dan vertwijfeld af waar de kerken in dezen zijn. Hij signaleert dat er veel gesproken wordt over mannen en hoe zij een goede echtgenoot kunnen zijn. Maar hij mist de aandacht in de kerken voor de vader als verantwoordelijke voor zijn kinderen, juist in het belang van het kind, die wil dat zijn vader er voor hem is. Hij vertelt: “Toen onze oudste nog klein was, zat ik een keer televisie te kijken, terwijl hij zijn belevenissen vertelde. Ik reageerde steeds met: ‘ja’, ‘nee’... Totdat hij zei: ‘Nu had je ‘nee’ moeten zeggen.’ Wat ik deed, had inderdaad niets met betrokkenheid te maken. Ik was er wel, maar niet voor hem.
Wat kun je nu praktisch in je de gemeente doen met dit onderwerp? Ga het eens hebben over wat God van jou als vader wil! Denk eens een winter na over wat ‘Vaders, verbittert uw kinderen niet’ betekent. Vraag je kinderen eens: ‘Hoe vind je papa nu eigenlijk?’ Dat moet ook in het voedselprogramma van de gemeente zitten.”

--:--