Waarom de kerk gelukkiger maakt dan de voetbalclub

En dat andere verhaal ís er. Onderzoek van econoom en theoloog Johan Graafland laat zien dat geloven gelukkig maakt. Sterker nog: van alle gelovigen zijn protestanten het gelukkigst. Ook Graafland, zelf protestant in hart en nieren, werd geregeld verrast door de uitkomsten van zijn eigen onderzoek. Zijn bevindingen doet hij uit de doeken in zijn boek Geloven maakt gelukkig.

Felle reactie

Als econoom deed Graafland eerder al uitgebreid onderzoek naar geluk in relatie met economische omstandigheden. Daarin kwam geregeld als bijvangst naar voren dat ook geloof en geluk een positieve relatie hebben. “Op zich al een interessant gegeven als je daar helemaal geen onderzoek naar doet”, zegt hij.

Al was dat inzicht niet helemaal nieuw; het verband was al eerder aangetoond. Maar, zegt Graafland, “nooit werd het onderzocht met de uitgebreide methodes die ik gebruik. Ik kijk niet alleen naar de relatie tussen geloof en geluk, maar ook naar het waarom en waardoor die relatie sterker of zwakker is. En dat levert details op die ik nog niet eerder gezien heb.”

Is het feit dat geloven gelukkig maakt – met name voor gelovigen zelf – niet een open deur?

“Misschien wel. Toch is dat in onze samenleving ondergesneeuwd. Mogelijk door vooroordelen die mensen hebben ten aanzien van gelovigen. Ik schreef ooit een column in Trouw over de relatie tussen geloven in de hel en geluk. Uit eerder onderzoek bleek namelijk dat dit geen negatieve invloed heeft op het geluk van gelovigen. Daarop volgde een felle reactie van een lezer. Hij had mensen in zijn familie die toch echt bang waren voor de dood omdat ze geloofden in een hel. En dat kan zeker. Er zit in de onderzoeksresultaten dan ook veel diversiteit. Ik kijk naar het gemiddelde, daaromheen zitten heel verschillende levens en godsbeelden.”

Zulke onderzoeken doen blijkbaar de haren rijzen

En zo blijken meer aannames ongegrond. “Ik kwam artikelen tegen die stelden dat geloof alleen gelukkig maakt in arme landen en niet in rijke landen. Dat blijkt niet zo te zijn.”

Hoewel geloven ook bij andere religies geluk bevordert, blijkt dat van alle religies en stromingen protestanten het gelukkigst zijn, zowel op wereldschaal als in Nederland. “Protestanten ervaren meer zingeving, leven doelgerichter, zijn gezonder, zijn vaker gehuwd, scoren hoger op vrijwilligerswerk en betrouwbaarheid en zijn meer tevreden met hun eigen financiën en baan.”

Voetbalclub of kerk

Maar waar praten we over bij ‘hoger scoren’? Graafland: “Er wordt vaak beweerd dat het effect van geloven er wel is, maar dat dit niet zo groot is. Maar het gemiddelde effect wereldwijd op geluk is meer dan een halve punt op een schaal van 1 tot 10. In Nederland is het minder hoog dan het gemiddelde: 0,22 tot 0,4 punt op een schaal van 1 tot 10. Maar ook dat is significant, volgens Graafland.

Binnen het geloof onderzoekt Graafland vervolgens verschillende aspecten. Welk aspect van geloof maakt het gelukkigst? Is het de kennis, het sociale aspect, zijn het de rituelen of is het de mate waarin God zelf belangrijk is voor de gelovige? “Er zijn namelijk onderzoeken die beweren dat het sociale aspect het grootste geluk brengt. Maar wat blijkt: het intrinsieke geloof, dus hoe belangrijk God voor iemand is, is de meest bepalende factor voor geluk.”

Met andere woorden: het maakt dus wel degelijk uit of je lid bent van een voetbalclub of van een kerk.

Column NRC

Al met al interessante conclusies waar je als onderzoeker mee voor de dag kunt komen. Althans, dat zou je zeggen. “In de NRC stond laatst een column naar aanleiding van mijn boek. Daarin was te lezen dat het natuurlijk logisch is dat er een positief antwoord uitrolt op de vraag of geloven gelukkig maakt als je die vraag voorlegt aan overtuigd gelovigen. Want, zo luidde de redenering, als je aan mensen die graag koken vraagt of koken gelukkig maakt, zeggen zij natuurlijk ook ja. Toen ik dat las, dacht ik meteen: je hebt mijn boek niet eens gelezen! In mijn boek baseer ik mijn bevindingen op data van de World Values Survey. Deze database wordt veel gebruikt in wetenschappelijk geluksonderzoek en bevat zo’n 960 vragen. Bij vraag 170 wordt gevraagd hoe gelukkig iemand is, niet of geloven gelukkig maakt. Een paar honderd vragen later volgen pas vragen over zijn of haar geloof. Ik gebruik gangbare wetenschappelijke methoden om het verband tussen de antwoorden op deze vragen te meten. Wat de columniste meende te zien, raakt daarom kant noch wal. Ik heb de NRC een ingezonden brief gestuurd om daarop te wijzen, maar die plaatsten ze dan weer niet…”

Hij vervolgt: “Zulke onderzoeken doen blijkbaar de haren rijzen. Waarom? Was ik misschien overtuigender geweest als ik atheïst was?”

Over atheïsten gesproken, op dat vlak heeft Graafland ook nog een opmerkelijk feit boven water gekregen. “Het blijkt dat overtuigd atheïsten gelukkiger zijn dan mensen die maar een beetje geloven. Pas als God voor de gelovige belangrijker is dan 7 op een schaal van 1 tot 10, wordt de gelovige gelukkiger dan de overtuigd atheïst.”

Overtuigd atheïsten zijn gelukkiger dan mensen die maar een beetje geloven

Gelukkig worden van geloven is natuurlijk prachtig, maar spelen er op de achtergrond niet meer aardse zaken mee? Maakt geld ook niet erg gelukkig?

“Dat is ook weer zo’n verrassende bevinding: mensen voor wie God heel belangrijk is, verdienen minder dan anderen in hun land, maar ze zijn wel tevredener met hun eigen financiën. Zowel in Nederland als op wereldschaal. De conclusie die ik daaraan verbind, is dat gelovigen inkomen minder belangrijk vinden dan niet-gelovigen.”

Grote verrassing

Het bevestigt volgens Graafland wat de Bijbel zegt over geloof en geluk. Niet voor niets legt hij in zijn boek zijn bevindingen naast de Bijbel en verwijst hij bijvoorbeeld naar 1 Timoteüs 6, waar Paulus zegt dat je tevreden moet zijn met genoeg en dat je je rijkdom moet gebruiken om goede dingen te doen.

Verder heeft Graafland tien gelovigen uit zijn eigen omgeving geïnterviewd. “Die gesprekken gaven mij inzicht in het verhaal achter de cijfers van het onderzoek. De kritiek bij dit geluksonderzoek is namelijk dat het gericht is op puur persoonlijk, eigen geluk, hedonistisch en egoïstisch. Maar tot mijn grote verrassing zeiden mensen op de vraag waarom ze hun leven geen 10 geven, dat ze nooit helemaal tevreden met hun eigen leven kunnen zijn als er nog zo veel ellende is in de wereld. Dan zie je opeens een heel belangrijk bruggetje naar het Bijbels perspectief op geluk: dat het ook draait om de ander. Ook zeiden geïnterviewden dat ze geen 10 aan hun leven konden geven omdat er nog zonde bestaat. Gelovigen kijken dus ook naar wat God verwacht van hen.”

Gelovigen kijken dus ook naar wat God verwacht van hen

Liefdevolle nabijheid

En zo wordt ook de brug naar Graaflands eigen geloofsleven geslagen. Sinds het uitkomen van zijn boek heeft hij heel mooie gesprekken over geloof. “Daar word ik zelf ook gelukkig van. En dan vraag ik me af: waarom ben ik gelukkig? Als ik wandel, en de wind voel en hoor ruisen in de bomen, maakt dat me altijd gelukkig. Ken je het nummer ‘On the wings of the wind’ van Terry Talbot, uit de jaren tachtig? Dat lied geeft betekenis aan het ervaren van de wind. Ook al is God oneindig groot en heeft Hij alles gemaakt, Hij komt op de wind naar mij toe, heelt mijn gebroken dromen en tilt mij op de vleugels van die wind. Voor mij is díé liefdevolle nabijheid van God heel bepalend voor mijn geluk.”