‘Wat is de betekenis van de kruisiging?’

Blogger Alain Verheij beantwoordt in deze 40-dagentijd bijna dagelijks een vraag van zijn volgers. Afgelopen week stelde iemand een vraag naar aanleiding van een stuk op Lazarus over de kruisiging. Lees de vraag met het antwoord. 

Ik had laatst een artikel gelezen van Reinier Sonneveld over de betekenis van het kruis op Lazarus. Hij betoogt een Christus Victor-visie op het kruis, en niet een Jezus die voor al onze persoonlijke zonden is gestorven en het weer goed gemaakt heeft tussen God en ons. Wat is volgens jou de betekenis van het kruis?

Beste ‘Cruciale vraag’,

voor veel christenen is het kruis de kern van hun geloof. Daar kan ik wel in meekomen, al heb ik nooit begrip voor gelovigen die dat het einde van ieder gesprek vinden. Ik vind het juist het begin van het gesprek.

Ik leerde in mijn evangelische tienertijd dat het kruis mij voor de eeuwigheid van Gods oordeel verlost had. Dit was het evangelie: 1) Alle mensen zijn zondig. 2) Alle mensen moeten dus naar de hel. 3) Jezus droeg de straf voor de mensen. 4) Daarom kan ik nu naar de hemel, als ik in hem geloof.

In evangelische kerkdiensten wordt de kruisiging op deze manier erg centraal gesteld. Dat merk je aan de Opwekkingsbundel, bijvoorbeeld: er is bijna geen lied dat het kruis niet noemt. En aan boeken over het geloof en evangelisatiefolders: ze werken graag naar het kruis toe, of vanuit Jezus’ kruisiging.

Maar ja.

Ik ging mezelf in de loop van de tijd wat dingen afvragen (eerst stil, later hardop).

Bijvoorbeeld of het evangelie op deze manier wel goed nieuws is. Ik bedoel: de vier punten die ik noem zeggen eigenlijk dat je in een trein zit die naar de afgrond rijdt, maar dat er voor de happy few een ontsnappingsroute is doordat iemand anders al voor je in het ravijn is gesprongen.

Bijvoorbeeld of God er wel zo sympathiek en eerlijk uitkomt. Ik bedoel, een eeuwige hel, pardon? Je eigen kind bruut laten vermoorden omdat jij boos bent op ándere mensen, pardon?

Bijvoorbeeld waarom het iedere kerkdienst weer over bloed moest gaan. Wat is deze Mel Gibson-achtige obsessie met de marteldood van onze Heiland?

Jezus overwon het kwaad

Er zijn echter andere modellen.

Reinier Sonneveld, die zich veel meer heeft afgevraagd en zich er ook veel meer in verdiepte dan ik, gaat voor het Christus Victor-model. Dat model heeft oude papieren en benadrukt dat de kruisiging betekent dat Jezus het kwaad overwon. Lees eens op Lazarus wat hij erover schrijft. Hij wijdt er daar blogs aan. Hij schreef ook Het Vergeten Evangelie, waarin hij in de voetsporen van theoloog Tom Wright en ook oudere, en Oosterse kerkvaders treedt om het Christus Victor-model aan ons terug te geven.

Ik vind het heel tof dat Reinier ons ‘Christus Victor’ als alternatieve optie aanreikt en raad je dit zeker aan als je vastliep op het ‘Verzoening door Voldoening’ schema en een andere zienswijze zoekt.

Het zondebokmechanisme

Een andere schrijver die mij vormde door zijn alternatieve kijk op de kruisiging is René Girard. Ik schreef erover voor Lazarus, waar ik ook link naar mijn collega Daan Savert, die in zijn filosofie gespecialiseerd is.

Girard is een heel oorspronkelijk denker. Hij zag in oude mythen overal hetzelfde patroon terug: dat de mens geneigd is tot collectief geweld tegen zondebokken. Overal, in elke cultuur (en kijk maar eens op Twitter…) worden mensen gelyncht door woedende menigten.

Wat schetste Girards verbazing? In de Bijbel wordt dat geweld constant aan de kaak gesteld. Door psalmisten die naar God klaagden dat ze onschuldig slachtoffer waren van agressie. Door Jezus, die het zondebokmechanisme tijdens zijn kruisdood genadeloos aan de kaak stelde. ‘Kijk, dit is wat jullie doen. Kijk, hier hangt een onschuldig slachtoffer. Kijk, stop nu met de vicieuze cirkels van collectief geweld’.

Zo kun je de kruisiging ook zien: als Jezus die het kwaad op de wereld ontmaskert, door het open en bloot tentoon te spreiden aan een paal tussen hemel en aarde. Waar we nu nog steeds over praten, zodat we hopelijk van hem leren dat agressie niet de juiste weg is …

(tekst gaat door onder de foto)

Hierboven zie je wat schilder Marc Chagall deed met Jezus’ levenseinde. Het werk heet De Witte Kruisiging en schijnt het lievelingsschilderij van paus Franciscus te zijn. Weet je dat ook weer.

Chagall was een Jood uit Wit-Rusland die de oorlogen meemaakte en vernam hoe zijn volksgenoten uit hun huizen en synagogen werden verjaagd. Zoekend naar het ultieme symbool om dit onbeschrijfelijke leed mee te verbeelden greep hij uiteindelijk naar dit symbool: het lijden van Christus. Naar mijn weten werd hij nooit christen, maar toen het erop aankwam herkende hij in Christus wel een lotgenoot, een metgezel in de diepe pijn.

Dat vind ik een van de meest inspirerende manieren om naar de kruisiging van Jezus van Nazareth te kijken. Overal waar leed is, wordt Christus opnieuw gekruisigd. Is hij aanwezig – meehuilend, meelijdend, protesterend, vergevend, aan de kaak stellend, omarmend, hoopgevend.

Gestopt met zoeken naar een model

Als het puntje bij het paaltje komt, ben ik persoonlijk gestopt te zoeken naar één theologisch model voor de kruisiging. Ik snap dat het een essentiële beweging in het geloof is. Nooit heb ik niets met de gekruisigde. Ik zoek Christus’ geest in heel de Bijbel, in ieder mens, in alles wat ik in het nieuws lees. Dat is niet moeilijk, dat gaat vanzelf. Zoals je elke dag naar het kruisje om je nek, op je pols, aan je autospiegel kunt kijken en steeds weer net een andere associatie hebt. Daar draait het om volgens mij, om die momenten.

Het komt voor dat ik teruggrijp op het Verzoening door Voldoening-model, het komt voor dat ik werk met varianten op Christus Victor of René Girard of een ad hoc alternatief of een mengsel tussen alle modellen.

Bij mij moet je dus niet zijn voor een systematische beantwoording van deze vragen. Ik ben blij met collega’s die pogingen tot systematische theologie doen, ik maak er ook dankbaar gebruik van, maar zelf ben ik er wars van. Ik ben een narratieve theoloog: iemand die oude en nieuwe verhalen tot zich neemt. Het oude verhaal van de kruisiging. Het nieuwe verhaal van wie ik ontmoet of wat ik meemaak. Het eeuwige verhaal van God en mens die met elkaar vechten en elkaar omhelzen te midden van lijden en hoop en liefde.

Steeds laat ik die verhalen met elkaar dansen en kijk ik nogmaals naar de kruisiging, om er iedere keer wéér een nieuwe gedachte bij te krijgen. Stiekem geloof ik dat het verhaal van de kruisiging precies daarvoor bedoeld is: het vormt zich naar en incarneert in onze realiteit.

Benieuwd naar de vragen die Alain nog meer beantwoordt? Je kunt je hier gratis aanmelden, dan krijg je de vragen met antwoorden in je mail.

Wil je meer? Je vindt hier alle Lazarus-artikelen over de kruisiging (inclusief alle stukken van Reinier).