Wat kan ik doen tegen racisme? Jani: ‘Kijk niet weg voor het leed van een ander’

“Als ik politie zie, denk ik: fijn, ze zijn er. Terwijl mijn man denkt: oh jee, daar zijn ze weer. Hij werd wekelijks aangehouden voor een ‘routinecontrole’. Ik vertrouw 100% op de politie, dus dacht de eerste paar keren dat het heus niet voor niets zou zijn – hij rijdt vast te hard. Maar na een tijdje kom je erachter dat hij zich gewoon keurig gedraagt en er toch steeds wordt uitgepikt. Ik heb na een paar jaar een officiële klacht ingediend. De wijkagent, ook een niet-Nederlandse man, bood zijn excuses aan en zei: ‘Als je als donkere man ’s avonds in een auto rijdt, ben je verdacht’. Terwijl we een gezinsauto met twee kinderzitjes hebben…? Hier word je niet neergeschoten, maar de politie kijkt wel met een negatieve houding naar je. Na die klacht is het wel minder geworden.”

Vooroordelen

Jani en Victor leren elkaar in 2003 kennen op een jongerenavond in de kerk. “In het begin hadden wij ook vooroordelen over elkaar”, vertelt Jani (39). “Ik dacht bijvoorbeeld: hij is een zwarte man en asielzoeker, doet hij het niet voor de papieren? Terwijl hij dacht: blanke vrouwen, die willen een kind en voor je het weet, willen ze scheiden. We moesten ons aan elkaar bewijzen.”

Inmiddels zijn ze veertien jaar getrouwd en hebben ze een dochter van 12 en een zoontje van 7 jaar. “Ik was helemaal niet racistisch, maar door de jaren van onze relatie heen ben ik me er bewuster van geworden. Ik weet nog dat hij in het begin vragen stelde over Zwarte Piet. Nee, zei ik, dat is een leuk feest, hij is zwart van de schoorsteen. Nu sta ik daar heel anders in. Je mag van gedachten veranderen. Dat vind ik heel sterk van Rutte, ook hij zegt dat hij een ander inzicht heeft gekregen.”

Hij wordt vaak aap genoemd en kreeg een bananenschil naar zijn hoofd

“Victor is installatiemonteur, maar mensen denken vaak dat hij schoonmaker is – en kijken dan heel verbaasd als hij de oplevering van een huis komt doen. Dat vinden we dan wel weer grappig. Hij staat luchtig in het leven. In de bouw gaat het er soms grof aan toe. Hij wordt vaak aap genoemd en kreeg weleens een bananenschil naar z’n hoofd – ‘dat vind je lekker toch?’ In dit geval was het zijn leidinggevende, daar heeft hij ook wat van gezegd. Wat ben je dan voor voorbeeld?”

Kinderen

“Vaak laat Victor het langs zich heen glijden. Hij weet dat hij nooit helemaal als Nederlander zal worden gezien, hij spreekt niet supergoed Nederlands en heeft een dubbel paspoort. Dat is anders voor mensen die hier zijn geboren. Onze kinderen hebben nog niet met discriminatie te maken, maar mijn dochter krijgt ook mee dat de politie vaak achter Victor aan zat. Laatst vroeg ze: zal de politie ook zo tegen mij doen? En als je uitlegt wat slavernij is geweest… Dat is moeilijk.

We hebben onze kinderen bewust voornamen gegeven die vrij Nederlands klinken, maar ze hebben wel de erg on-Nederlandse achternaam van mijn man. Maak je het dan moeilijker voor ze, straks met solliciteren? Laatst liep ik met mijn zoontje langs een motoragent. Hij vond het supercool – maar dan denk ik: over tien jaar kijkt die agent heel anders naar mijn zoon. Dat vind ik heel naar.”

Geen ‘wij’ en ‘zij’

“Ik vind het niet fijn dat er zoveel over ‘wij’ en ‘zij’ wordt gesproken. Vanuit welke partij dan ook. Ook niet goedbedoelde opmerkingen als ‘bruine mensen zijn heel mooi, zijn veel gastvrijer en kunnen beter dansen’. Ik wil dat we niet in kleuren denken. In ons gezin hebben we drie kleuren, waar horen wij dan bij? We moeten het gewoon over mensen hebben.

Mijn man merkt dat sinds de Black Lives Matter-beweging mensen meer nadenken over wat ze zeggen. Maar ook hier wordt veel in ‘wij’ en ‘zij’ gedacht. Sommigen reageren: all lives matter. Dat is ook zo. Maar als iemand zijn been breekt, is het niet leuk om te zeggen ‘mijn been is ook weleens gebroken geweest, ik heb nu te doen met alle mensen die wat breken.’ Nee, dan wil je even aandacht voor degene die op dat moment pijn heeft.”

Toegeven dat er racisme is, maakt je niet schuldig

“Mensen hebben de neiging om zich te verdedigen. ‘Ik ben geen racist’, ‘ik ben ook gepest’. Maar het feit dat racisme bestaat, betekent niet dat jij schuldig bent of dat jouw pijn niet meer telt. Laat deze pijn er zijn, geef toe dat mensen er last van hebben. Dat ze minder kansen krijgen. Nederland is rijk geworden over de ruggen van andere volken, daar kunnen we nu niks meer aan doen. Maar wees gewoon eerlijk: het is inderdaad gebeurd. Je bent geen schuldige, als je toegeeft dat het er is.

We hebben genoten van Zwarte Piet, het was een leuk feestje en we bedoelden er niks mee. Maar als we erover nadenken, is het raar dat het voortkomt uit een symbool van slavernij. Ik heb ook Zwarte Piet gespeeld. Dat was toen prima, ik wist het niet – maar nu kan ik me er bijna voor schamen. Als je het wel weet, moet je daar met elkaar keuzes in maken. Dat betekent niet dat je slecht bent, maar dat je wijzer wordt. Nederland ontwikkelt zich op allerlei vlakken – we moeten niet bang zijn om ook hierin te ontwikkelen.”

Blijf niet stil

“Mijn zus vroeg laatst aan me: wat kan ik doen, moet ik mee naar een demonstratie? Ik denk dat het belangrijk is dat je zorgt dat anderen zich ook bewust zijn van racisme. En het benoemt als je ziet dat iets niet klopt. Wanneer er in een sollicitatiecommissie bepaalde brieven worden weggeschoven, bijvoorbeeld. Als je stil blijft, ben je wel medeplichtig. Als er een oma wordt bestolen voor je neus, zeg je er ook wat van. Je kunt niet stil blijven voor het leed van een ander.”

Je kunt Gods liefde niet uitstralen als je onrecht laat bestaan

“Mensen uit andere culturen doen dingen misschien anders, maar ze zijn ook gewoon mensen als jij en ik. Leer vanuit vertrouwen naar mensen te kijken, in plaats vanuit wantrouwen. Voor God zijn we allemaal evenveel waard. Mijn favoriete Bijbeltekst is 1 Johannes 4 vers 8: ‘Wie niet liefheeft, kent God niet, want God is liefde.’ God verwacht dat we Zijn liefde uitstralen; dat kun je niet doen door onrecht te laten bestaan.

Wees gewoon een mens naar iedereen. Als één lid lijdt, lijden alle leden mee. Wanneer een buurvrouw een been breekt, lijd mee. Als iemand gediscrimineerd wordt, lijd mee. Kijk niet weg.”

Verrijking

“In Dordrecht werken we als migrantenkerk steeds meer samen met andere kerken. Je doet dingen anders, maar het gaat erom dat we allemaal mee mogen doen. Dat is rijkdom. Ik vind mijn gezin heel rijk. We spreken alles door elkaar – Engels, Nederlands, Pigin – een straattaal uit Nigeria –, eten van alles en keken allerlei films. Bij ons werkt het al veertien jaar, omdat we voor elkaar openstaan.”

Mijn man houdt van krentenbollen met mayonaise: het hoort niet, maar het kan wel

“Een bepaald sausje uit Nigeria moet je met je handen eten, maar ik eet het met rijst. Mijn man vindt een krentenbol met mayonaise lekker; het hoort niet, maar het kan wel. In het begin vond ik het raar dat Victor zijn kleren oprolt in plaats van opvouwt – maar bij hem thuis doet iedereen dat. Je komt erachter dat mijn ‘gewoon’ misschien niet helemaal ‘gewoon’ is. We passen soms als stel of gezin niet in de verwachtingen van Nederlanders en Nigerianen, maar samen maak je een nieuw ‘gewoon’. Omdat je van alles wat meeneemt, word je er alleen maar rijker van.

Ik zeg niet dat je alles hoeft te mixen in de hele maatschappij, we zijn gewoon in Nederland met onze boterhammen met kaas. Maar als dingen niet kloppen, dan kloppen ze niet. Dat moeten we durven toegeven.”

Lees ook het interview met Pearl Jozefzoon: 'Bewust of onbewust ben ik vaak bezig om de negatieve vooroordelen die mensen over mij kunnen hebben te ontkrachten'