'Zolang ik maar wifi heb, vind ik alles best'

Maar soms zijn er van die dagen dat ik mijn natuurkundeles niet besteed aan de zwaartekracht, maar aan wat er in de wereld gebeurt. In Oekraïne in dit geval. Ik vraag wat dat met de leerlingen doet. Ze voelen zich machteloos, ze willen wel iets doen: maar wat? Het lijkt allemaal zo zinloos.

Ik las onlangs het boekje Over tirannie van historicus Timothy Snyder, met daarin twintig praktische tips hoe je tirannie kunt vermijden en bestrijden. Het zijn lessen in burgerschap om betrokken, verbonden en kritisch te blijven. Het gaat om het geloof in de waarheid (tegen de alternatieve feiten), om empathie en contact met anderen (tegen demonisering van tegenstanders), om persoonlijke ethiek (tegen onmenselijke systemen die je ontslaan van eigen verantwoordelijkheid), om het hebben van je eigen taal (tegen het nablaten en retweeten), het lezen van onafhankelijke kranten (tegen door de staat gecontroleerde media), het geven aan goede doelen en nog meer lessen.

Ik deel deze lessen met mijn leerlingen en leg ze uit dat onze vrijheid, onze rechtsstaat en onze democratie niet vanzelfsprekend zijn. Nog niet zo lang geleden is daarvoor gevochten. We hebben iets kwetsbaars in handen wat van buiten kan worden aangevallen, maar ook van binnenuit kan worden uitgehold. Dat kan ook gebeuren in Nederland, als wij niets doen. Als we onverschillig blijven en cynisch onze schouders ophalen en denken: zolang ik maar wifi heb, vind ik alles best.

Anders dan de zwaartekracht werkt democratie alleen als we haar onderhouden. En dat onderhoud bestaat uit dagelijkse kleine daden van burgerschap door gewone mensen zoals jij en ik. Dus je kunt wat doen. Sterker: je móét wat doen, anders winnen de Poetins van deze wereld. Vrijheid is geen vanzelfsprekend recht, maar een alledaagse daad.

Dit is nou een van de weinige lessen waarvan ik vurig hoop dat ze hem niet vergeten en er iets mee doen. Want democratie is niet onverschillig.