Ga naar submenu Ga naar zoekveld

'De groep mensen met narcisme is groeiend'

Marion Lutke over hoe je narcisme kunt herkennen

Aan de ene kant wordt er al snel geroepen dat iemand een narcist is als hij egoïstisch handelt, aan de andere kant wordt narcisme nog te vaak niet herkend. Marion Lutke is coach en had zelf een relatie met een narcist. Ze schreef het boek: Loskomen uit de greep van narcisme.

Deel:
Narcisme herkennen

In dit artikel is er voor de hij-vorm gekozen als het over een narcist gaat. Maar ook vrouwen kunnen narcist zijn.

In je boek schrijf je ‘narcisme’ is een woord dat we steeds vaker horen. Hoe komt dat?
“De werkelijke betekenis van narcisme is slecht bekend. Er wordt al gauw geroepen dat iemand narcisme heeft. Een advocaat vertelde mij: ‘Bij een echtscheiding wordt er gezegd dat de vrouw overgevoelig en labiel is, en alle mannen zijn narcisten.’ Maar de groep mensen met narcisme is groeiend. Uit onderzoek blijkt dat narcisme steeds vaker voorkomt met name onder jongeren. Het is nog onbekend hoe deze stijging in narcisme te verklaren is. Wat het ook lastig maakt is dat narcisten niet snel hulp zullen zoeken. Ze durven niet bij hun pijn te komen.”

In je boek geef je een omschrijving waar een narcist vaak aan voldoet. Wat is volgens jou het belangrijkste kenmerk van een narcist?
“Eén van de belangrijkste kenmerken is een schaamtegevoel hebben over het verleden en de ondraaglijke pijn die zij daarbij ervaren. Een donker stuk uit het verleden. Ander belangrijke kenmerken zijn: weinig schuldgevoel ervaren en manipuleren. Een narcist heeft emotionele voeding nodig. Hij kan dat niet uit zichzelf halen.”

Hoe kan een narcist functioneren in het dagelijks leven? Als hij zich zo negatief gedraagt, is de kans dan niet groot dat hij ontslagen wordt of met iedereen ruzie heeft?
“Dat verschilt per narcist. Narcisme komt voor in alle soorten en maten. Een narcist kan goed zijn in zijn werk. Hij kan zelfs hoog aan de top komen. Een narcist weet precies welke woorden hij moet gebruiken tegenover zijn leidinggevende. Er zijn ook narcisten die een eigen bedrijf hebben, dan hebben ze de macht om te doen wat ze zelf willen. Andere narcisten hoppen van baan naar baan. Ze komen eerst supergoed over, maar uiteindelijk denken ze niet in het belang van het bedrijf, maar aan hun eigen belang.  Narcisme is enorm ingewikkeld. Daar heb ik echt mee geworsteld toen ik dit boek ging schrijven.”

Dat komt door jou, jij haalt het bloed onder mijn nagels vandaan

Psycholoog Sara Konrath deed onderzoek naar narcisme en kwam erachter dat je door het stellen van één vraag erachter kunt komen of iemand een narcist is. Namelijk met de vraag: Ben jij narcist?
“Ik ben op de hoogte van dat onderzoek. Ik vind dat te kort door de bocht. Je hebt mensen met narcistische trekken en je hebt hele erge narcisten, die grenzen aan psychopaten. En daartussen zit ook van alles. Er zullen narcisten zijn die niet altijd een antwoord op die vraag hebben. Andere narcisten zullen het narcisme niet herkennen bij zichzelf. Ik zou deze vraag in eerste instantie niet adviseren. Als een narcist denkt dat hij jou in zijn macht heeft en jij laat blijken dat jij hem door hebt, dan kan dat gevaarlijk zijn.”

De verhalen in de media over narcisten zijn vaak heel heftig. Zijn er ook narcisten die een ander wel manipuleren voor eigen gewin, maar bijvoorbeeld niet agressief zijn of snel boos worden?
“Die zijn er ook. Met name de verborgen narcisten en stille narcisten. Die zijn introverter en doen zich kwetsbaarder voor. Zij gaan snel in de slachtofferrol zitten. Ze nemen geen verantwoordelijkheid voor hun gedrag. Die worden heel zielig. Maar ook zij brengen schade aan bij hun slachtoffer.”

Wat zou je willen zeggen tegen christenen die een relatie met een narcist behouden vanwege het geloof? “God wil niet dat je een slaaf bent. God wil dat je leeft. Ben je jezelf kwijt? Dan hoef je niet zo te leven. Bij seksueel misbruik of lichamelijke mishandeling wordt er gezegd: stap uit die relatie. Iemand die jou seksueel misbruikt is ook ziek. Dan zeggen we ook niet: blijf toch maar bij hem. Slachtoffers van narcisme kunnen net zoveel schade oplopen als slachtoffers van seksueel misbruik, zo blijkt uit onderzoek.

Slachtoffers van narcisme gedragen zich vaak niet als slachtoffer. Ze denken dat zij zelf schuldig zijn aan hun relatieproblemen. Dat wordt hen vaak aangepraat. ‘Dat komt door jou, jij haalt het bloed onder mijn nagels vandaan,’ wordt er bijvoorbeeld tegen hen gezegd.

Een narcist zal je geen eigen grond geven. Jij mag niets voor jezelf hebben. Een narcist moet dingen krijgen, jij moet ervoor werken om dingen te krijgen, maar jij krijgt het nooit. Een cliënt die niet wist dat ze een relatie had met een narcist, vertelde dat ze in een groot huis met een gigantische tuin woonde. Ze had een paar bescheiden meters van de tuin afgebakend om daar een moestuin te gaan beginnen. Dat wilde ze heel graag. Dezelfde dag nog belde haar man. Hij was op de markt en had wat planten voor in de moestuin gekocht. Zelfs dat nam hij gelijk over.

Slachtoffers lopen vaak op eieren. Dat levert enorm veel stress op. Het Narcistisch Slachtoffer Syndroom is een vorm van het Post Traumatisch Stress Syndroom, en een onderdeel van dat syndroom is het Stockholmsyndroom. Door het overleven ga je een band ontwikkelen met diegene die jou in zijn macht heeft. Misschien heeft hij wat trekjes van narcisme, zeg je dan. Of: hij heeft autisme. Maar autisten hebben geen gemene trekken. Bij narcisten wordt jou wel pijn gedaan. Het is vaak heel lastig om los te komen van een narcist. Een narcist blijft vaak een aantrekkingskracht houden op zijn slachtoffer.”

Kun je een gezonde relatie hebben met een narcist?
“Dat vind ik heel moeilijk om te zeggen. In mijn eigen leven, en in de levens van mijn cliënten, heb ik dat nog niet meegemaakt. Maar er zijn mensen die zeggen dat ze hun relatie met een narcist volhouden. Zo’n relatie is heel zwaar. Ook hoor ik weleens dat iemand veertig jaar getrouwd was met een narcist. Maar dan ben je daarna heel erg beschadigd. Uit eigen ervaring zou ik zeggen: niet doen.”

Als je je relatie met een narcist wil verbreken, hoe kun je dat dan aanpakken?
“Dat verschilt per narcist, maar wees heel voorzichtig. Bereid je rustig voor. Zorg ervoor dat je mensen om je heen hebt. Narcisten isoleren je. Soms zijn er nog maar weinig mensen over om je heen. Is een narcist fysiek gevaarlijk? Vertrek dan in stilte, of zorg ervoor dat er mensen bij jou zijn. Een relatie goed afsluiten met een narcist is onmogelijk. Iemand met narcisme zal nooit verantwoordelijk nemen. Hij zal altijd de bal terugleggen. Daardoor houd je er lang last van. En zoek goede hulpverlening. Je redt het niet alleen.”

Wat als er kinderen bij betrokken zijn?
“Dan is het onmogelijk om met een narcist te breken. Dan heb je te maken met bezoekregelingen, etc. De enige optie die je hebt is om de grijze steen-methode toe te passen. Stel jezelf zakelijk en lauw op. Heb geen app-contact. Doe alles per mail. Dat zorgt voor een extra grens. Heb zo min mogelijk contact.  Zeg bijvoorbeeld: kom de kinderen om vijf uur ophalen, wij zullen klaarstaan. Een narcist zou dan kunnen zeggen: ‘Ja maar, misschien moet hij nog een extra jasje mee, of kan ik toch niet eerder komen?’ De narcist probeert een reactie uit te lokken. En zo krijg je opeens een ingewikkeld gesprek over het meenemen van een extra jas of niet. Zeg daarom: dit is onze afspraak en daar houden we het bij.

Slachtoffers van narcisten vertellen hun verhaal pas vaak op het moment dat het hun te veel is geworden. Hoe komt dat?
“Zo lang je nog hoop hebt, maak je je partner niet zwart. As je dat doet, moet je namelijk zelf iets ondernemen. Dan gaan anderen zich afvragen: waarom blijf je bij hem? Je wil graag dat het goedkomt. Maar hoelang kun je dat volhouden? De verhalen komen pas los als iemand echt niet meer kan. De buitenwereld gelooft je vaak niet. Andere mensen zien dat gevallen masker van de narcist niet. Dat is extra pijnlijk voor slachtoffers van narcisme. De hulpverlening weet vaak ook nog te weinig over narcisme. Narcisme wordt vaak niet herkend.”

Zelf benoem je kort in het boek dat je een liefdesrelatie had met een narcist. Hoe kwam je erachter dat je een relatie had met een narcist?
“Dat woord ontdekte ik pas toen de relatie afgelopen was. Toen hij mij fysiek ging mishandelen, wist ik: nu moet ik weg. Ik was toen al veel van mezelf kwijt. Het contact met veel mensen om mij heen was ik ook kwijt. Ik voelde me raar, maar wist niet hoe dat kwam. Toen ik fysiek mishandeld werd, doorzag ik opeens wat er moest gebeuren. Maar dat inzicht verloopt bij iedereen anders. Sommige narcisten zijn alleen verbaal sterk, maar zij zijn net zo gevaarlijk voor je gezondheid.”

Zorg dat je op eigen benen komt te staan. Vind jezelf terug

Hoe ben je eruit gekomen?
“Dat heeft jaren gekost. Mijn advies is: stap niet te snel in een volgende relatie. Het is belangrijk om te ervaren dat jij er mag zijn. Je hebt hulp nodig om hier bovenop te komen. Herstel je zelfvertrouwen en leer grenzen af te bakenen. In een volgende relatie ben je dan scherp als er dan opnieuw over je grens heen wordt gegaan. En vind je het moeilijk om je gevoelens onder woorden te brengen? Voel het dan aan je lijf. Voel je dat er iets niet goed is? Durf daarnaar te luisteren.

Wat ik ook belangrijk vind om te vertellen: als je ouders met narcisme hebt, is het moeilijk om als volwassene in een wereld te staan met een andere realiteit. Probeer hulp te zoeken. Je hebt altijd op eieren moeten lopen omdat er steeds dingen niet goed waren. Vaak zie je dat een kind van een ouder met narcisme zich aangetrokken voelt tot een partner met narcisme. Dat is een soort bekendheid waar ze voor vallen. Zorg dat je op eigen benen komt te staan. Vind jezelf terug. Of als je nooit geweten wie je bent, ga dat dan ontdekken, voordat je een relatie aangaat.”

Vaak hebben mensen een onderbuikgevoel dat er iets niet klopt met hun partner, familielid of vriend, maar ze kunnen hun vinger er niet opleggen. Wat zou je aan mensen met zo’n onderbuikgevoel adviseren?
“Dat is het eerste signaal dat iemand niet goed voor je is. Ook bij narcisme is dat het geval. Als je dat voelt, vertrouw dan op je gevoel. Je gevoel liegt niet. Uit onderzoek is gebleken dat als je dit voelt, dat je nog in de fase zit dat je los kunt komen.”

Mensen die losgekomen zijn van een narcist, moeten gaan helen. Welke bemoediging zou jij ze willen meegeven?
“Om te genezen heb je nodig: herkennen, erkennen, accepteren en dan pas loslaten (HEAL). Slachtoffers ontkennen vaak. Ze zeggen: ‘Het kan toch niet dat mijn moeder/man/vriend narcisme heeft? Ik zie toch ook het leuke en het hartelijke.’ Accepteer dat het echt zo is. Dan kun je ook loskomen van een narcist. Christenen horen vaak dat ze moeten vergeven. Een narcist is immers ook ziek. Ik wilde graag vergeven, maar het lukte me maar niet. Je moet door een proces. Je kunt niet beginnen met vergeven. Je bent stuk. Pas als je kunt loslaten is er ruimte voor vergeving.”

Welke Bijbeltekst of lied zou je graag mee willen geven aan slachtoffers van narcisme?
Ik wil graag twee bijbelteksten meegeven en een gedicht. God is er erbij in jouw proces. Je mag vrij zijn en hij draagt jou. Jabes bad tot de God van Israël: 'Zegen mij: maak mijn grondgebied groot en bescherm me tegen kwaad, zodat ik geen pijn hoef te lijden.' God gaf hem wat hij gevraagd had. (Kronieken 4:10 ). En: Christus heeft ons bevrijd opdat wij in vrijheid zouden leven; houd dus stand en laat u niet opnieuw een slavenjurk opleggen. Galaten 5:1

Pijn kijkt je aan
Verdriet kijkt achterom
Angst kijkt weg
Zorg kijkt om je heen
Geloof kijkt naar boven
God kijkt naar ons

Gedicht Leo Heuvelman

Eigenschappen van een narcist
In haar boek beschrijft Marion een lijst met eigenschappen van een narcist. Je kunt de lijst hier bekijken.

Lees ook: Bewonder mij! Leven met iemand die narcisme heeft

Geschreven door

Judit van Dijk-Besters

--:--