‘God is dood’: maar wat betekent dat eigenlijk?
De grootste denkers in onze geschiedenis konden niet om God heen. In deze nieuwe serie weet je in 5 minuten meer over hun godsbeelden en hun leven. Vandaag een korte kennismaking met de God van Nietzsche.
Filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900) is het meest bekend van zijn uitspraak: God is dood. Dat is geen goed-nieuws boodschap bij hem, het is een constatering waarvan hij zegt: we overzien de consequenties nog niet. In zijn statement vind je haast iets van rouw terug. Maar tegelijk is het gebeuren onomkeerbaar. Dat geldt ook voor hedendaagse lezers: ‘God is dood’ zegt nog steeds veel over de postmoderne, westerse maatschappij. Het is goed om er kennis van te nemen en te doordenken wat het betekent.
Nietzsche lijdt een eenzaam en bij vlagen dramatisch bestaan. De laatste tien jaar van zijn leven is hij volledig gestoord geworden. De rest van zijn leven tekent zich door last met zijn gezondheid, mislukte liefdesavonturen en tegenvallende boekverkoop.
Nietzsche wordt regelmatig geassocieerd met het nazisme. Het klopt dat zijn ideeën werden gebruikt in vroege nazistische en antisemitistische kringen. Sterker nog: de zus van Nietzsche redigeerde na zijn dood zijn teksten om de associatie sterker te maken. Filosofisch gezien zijn er echter heel veel goede redenen om te stellen dat Nietzsche absoluut niets op had met het nazisme of antisemitisme.
Nietzsche in vogelvlucht
Geboren: 1844
Gestorven: 1900
Grootste vriend: componist Richard Wagner
Grootste vijand: Richard Wagner (de vriendschap met hem is bekoeld vanwege zijn antisemitische ideeën.) Hij zei zelfs over hem: Is Wagner überhaupt een mens? Is hij niet eerder een ziekte? Hij maakt alles wat hij aanraakt ziek. Wagner heeft het effect van overmatig alcoholgebruik. Hij stompt af, hij ontregelt het maagslijm. – Friedrich Nietzsche uit Nietzsche contra Wagner
Bekendste boek: De vrolijke wetenschap
Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)
‘Dat wat me niet doodt, maakt me sterker.’
‘Er bestaan geen feiten, alleen interpretaties.’
‘De liefde is de toestand waarin de mens de dingen het meest ziet zoals ze niet zijn.’
‘De beste vriend zal waarschijnlijk de beste echtgenote krijgen, omdat een goed huwelijk op een talent voor vriendschap berust.’
‘Als je in de afgrond kijkt, dan kijkt de afgrond ook in jou.’
Beste boek voor starters
God is dood (bloemlezing van al zijn werken) of Aldus sprak Zarathoestra (door Filosofie Magazine opgenomen in de IJzeren Lijst met de beste filosofische boeken ooit).
Nietzsche en de dood van God
Dit is het gedeelte uit De vrolijke wetenschap waarin Nietzsche schrijft over de dood van God:
'Hebt gij niet gehoord van de dolle mens, die op klaarlichte morgen een lantaarn opstak, op de markt ging lopen en onophoudelijk riep: ‘Ik zoek God! Ik zoek God!’ – Omdat er daar juist veel van die lieden bijeenstonden die niet aan God geloofden, verwekte hij een groot gelach. ‘Is hij soms verloren gegaan?’ vroeg de een. ‘Is hij verdwaald als een kind?’ vroeg de ander. ‘Of heeft hij zich verstopt? Is hij bang voor ons? Is hij scheep gegaan? Naar het buitenland vertrokken?’ – Zo riepen en lachten zij door elkaar. De dolle mens sprong midden tussen hen in en doorboorde hen met zijn blikken. ‘Waar God heen is?’ riep hij uit. ‘Dat zal ik jullie zeggen! Wij hebben hem gedood – jullie en ik! Wij allen zijn zijn moordenaars! Maar hoe hebben wij dit gedaan? Hoe hebben wij de zee kunnen leegdrinken? Wie gaf ons de spons om de horizon uit te vegen? Wat hebben wij gedaan, toen wij deze aarde van haar zon loskoppelden? In welke richting beweegt zij zich nu? In welke richting bewegen wij ons? Weg van alle horizonnen? Vallen wij niet aan één stuk door? En wel achterwaarts, zijwaarts, voorwaarts, naar alle kanten? Is er nog wel een boven en beneden? Dolen wij niet als door een oneindig niets? Ademt ons niet de ledige ruimte in het gezicht? Is het niet kouder geworden? Is niet voortdurend nacht en steeds meer nacht in aantocht? Moeten er ’s morgens geen lantaarns worden aangestoken? Horen wij nog niets van het gedruis der doodgravers die God begraven hebben? Ruiken wij nog niets van de goddelijke ontbinding? – ook goden raken in ontbinding! God is dood! God blijft dood! En wij hebben hem gedood! Hoe zullen wij ons troosten, wij moordenaars? Het heiligste en machtigste dat de wereld tot dusver bezeten heeft, is onder onze messen verbloed – wie wist dit bloed van ons af? Met welk water kunnen wij ons reinigen? Welke zoenoffers, welke heilige spelen zullen wij moeten bedenken? Is niet de grootte van deze daad te groot voor ons? Moeten wij niet zelf goden worden om haar waardig te schijnen? Nooit was er een grotere daad – en wie er ook na ons geboren wordt, om wille van deze daad behoort hij tot een hogere geschiedenis dan alle geschiedenis tot dusver geweest is!’- Hier zweeg de dolle mens en keek opnieuw zijn toehoorders aan. Ook zij zwegen en keken bevreemd terug. Eindelijk wierp hij zijn lantaarn op de grond, zodat die in stukken sprong en uitdoofde. ‘Ik kom te vroeg,’ zei hij toen, ‘het is mijn tijd nog niet. Dit ongelooflijke gebeuren is nog onderweg. Het maakt een omweg – het is nog niet tot de oren der mensen doorgedrongen. Bliksem en donder hebben tijd nodig, het licht der gesternte heeft tijd nodig, daden hebben tijd nodig, ook nadat ze gedaan zijn, om gezien en gehoord te worden! Deze daad is nog steeds verder van hen af dan de verste gesteenten – en toch hebben ze haar zelf verricht !’ – Men vertelt verder, dat de dolle mens diezelfde dag nog verscheidene kerken binnengedrongen is en daar zijn requiem aeternam deo aangeheven heeft. Naar buiten gebracht en ter verantwoording geroepen zou hij telkens alleen maar het volgende geantwoord hebben: ‘Wat zijn deze kerken eigenlijk nog, als ze niet de graven en gedenktekenen Gods zijn?’
Nietzsche, De vrolijke wetenschap, boek III, 125, vertaling: P. Hawinkels, Amsterdam, 1976
Nog meer over de filosofie van Nietzsche
Ook bij The School of Life vind je veel over de Duitse filosoof. En bij NTR academy krijg je een mooi inkijkje in zijn leven.
