‘Deze reis maakte de pijn een stukje draaglijker’

Sinds 2022 organiseert het Nederlands Veteraneninstituut voor Dutchbat III-veteranen terugkeerreizen naar Bosnië. Zo’n reis kan veteranen helpen bij het verwerken van trauma’s. Militair verpleegkundige Harjan Wessels nam met zijn vrouw Joke deel aan deze reis, al twijfelde hij jarenlang of hij het aandurfde. “Ik vroeg me af of ik mijn gezicht daar wel weer kon laten zien. Heb ik wel genoeg gedaan voor de mensen in Bosnië? En zitten ze daar eigenlijk wel op ons te wachten?”

Extra waardevol

Wat de doorslag gaf, was een mail van het Veteraneninstituut over een terugkeerreis die werd vastgelegd in een documentaire. “Je mag tijdens de reis maar één relatie meenemen, dus ik moest kiezen tussen mijn vrouw, kinderen en kleinkinderen. Daarom is het extra waardevol dat er een documentaire van gemaakt is, zodat ik hun toch kan laten zien wat wij daar hebben meegemaakt.”

Je koos ervoor om je vrouw Joke mee te nemen. Waarom was het voor jou belangrijk dat juist zij erbij was?                                                                                                                               
“Ik twijfelde er geen moment aan om mijn vrouw mee te nemen. Toen ik daar destijds als militair zat, waren onze kinderen nog klein. Natuurlijk kregen zij ook het een en ander mee van wat ik daar meemaakte, maar niet zo intens als Joke. Mijn vrouw was overal bij betrokken: ze regelde alle briefwisselingen, stond me bij aan de telefoon als ik het moeilijk had en ving me op toen ik terugkwam. Dus deze reis wilde ik met haar delen.”

Hoe heb je de eerste weken na je tijd in Bosnië ervaren?                                                               
“Toen ik terugkwam, had ik eerst een paar weken vakantie. Daarna ging ik weer aan het werk in het ziekenhuis in Utrecht. Op een dag reed ik naar huis. Ik kon kiezen uit twee vaste routes, maar eenmaal thuis wist ik niet meer welke van de twee ik had genomen. Dat was het moment dat ik dacht: dit gaat niet goed. Ook thuis had ik het moeilijk met alles wat ik in het oorlogsgebied had meegemaakt. In die tijd waren ze bij ons in de buurt aan het heien, en elke keer als dat begon, dook ik automatisch in dekking. Herinneringen aan spannende momenten uit mijn Bosnië-tijd kwamen soms onverwacht weer naar boven en raakten me opnieuw.”

Hoe was het voor jou, Joke, toen Harjan thuiskwam na zijn uitzending?
“Toen Harjan thuiskwam, was ik vooral dankbaar. Maar ik ontdekte al snel dat ik een angstige man en vader had teruggekregen. Dus ik wilde begrijpen wat hij had meegemaakt – alleen dat lukte nooit helemaal. Hij droeg het in zijn eentje met zich mee. Op een dag moest ik meekomen naar de schuur omdat hij daar iets rook wat hem direct terugbracht naar Srebrenica. Voor mij rook het nergens naar, maar bij hem sloeg de paniek toe - alsof hij ineens weer midden in die oorlog stond. Op zulke moment besefte ik pas echt hoe zwaar zijn ervaringen nog altijd op hem drukten.”

Wat is je tijdens de reis het meest bijgebleven, Harjan?                                                                    
“We bezochten onder andere onze oude militaire basis, waar we een tekening van onze eenheid op een van de muren zagen. Elke eenheid maakte bij vertrek een tekening met de namen van de groep erop. Ik heb er toentertijd geen einddatum op geschreven, omdat het vertrek steeds werd uitgesteld. Op een gegeven moment kregen we midden in de nacht te horen dat we de volgende dag moesten vertrekken, waardoor ik geen tijd meer had om de einddatum op de tekening te zetten. Tijdens de reis heb ik die datum alsnog opgeschreven. Dat moment raakte mij diep en voelde echt als een afsluiting.”

Jullie reisden met vier andere stellen. Hoe was het om deze ervaring samen met hen te beleven?                                                                                                                                                
Joke: “Het allermooiste was dat iedereen veel openheid toonde. Mensen spraken dingen uit die ze nooit eerder hardop hadden gezegd.” Harjan: “De groep stond echt open voor elkaar, en we leefden mee met elkaars verhalen. Mijn eigen herinneringen blijven, maar door hun verhalen heb ik geleerd dat het oké is om ook de emoties die daarmee gepaard gaan te ervaren. Er is onderling een band ontstaan die nooit meer zal verdwijnen.”

Geen twijfel

“Als ik terugkijk,” zegt Joke, “was het voor mij extra waardevol dat ik er nu ook ben geweest. Ik wist niet goed wat ik kon verwachten, omdat ik de oorlog zelf niet van dichtbij had meegemaakt. Maar het voelde heel gelijkwaardig, niet alleen voor de veteranen, maar ook voor ons als partners. Samen hebben we deze bijzondere reis beleefd, wat ons echt heeft geholpen om verder te komen in het verwerkingsproces.” Harjan voegt toe: “Ik denk dat het juist op dit moment heel goed is geweest om deze reis te maken. Tegen veteranen die nog twijfelen of ze terug zullen gaan, zeg ik dan ook: gewoon doen.”

Tekst: Lynn den Hartog

Vrijdagavond 11 juli, 22.10 uur, NPO 2