Ga naar submenu Ga naar zoekveld

De Bijbel is de waarheid – toch?

Van jongs af aan heb ik het een fascinerende gedachte gevonden: de Bijbel is Gods Woord, waarin Hij tot ons spreekt. Maar als ik daar wat langer over nadenk, kloppen er allerlei (soms lastige) vragen op mijn poort. Ik kies er een handjevol uit; eens kijken of theologen me verder kunnen helpen.

Deel:

De Bijbel is de waarheid – toch? Maar op grond waarvan geloven we eigenlijk dat wat we in het Oude en het Nieuwe Testament lezen, betrouwbaar is? Met die eerste vraag wend ik me tot prof. dr. Willem Ouweneel, die inmiddels meters boeken over Gods Woord heeft geschreven. "Het ligt er een beetje aan wat je onder ‘betrouwbaar’ verstaat," reageert hij. "De Bijbel is niet bedoeld om er wetenschappelijke theorieën mee te toetsen. Maar de Bijbel is wel heel betrouwbaar om daarmee ‘te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid’, zoals 2 Timotheüs 3:16 zegt."

'Hoe weet ik of mijn vrouw betrouwbaar is?'

‘Betrouwbaar’ betekent dat je van de Bijbel op aan kunt als het gaat om Wie God is en wie de mens is, om de weg van het heil, om een leven tot Gods eer, of als het gaat om de vraag waar alles vandaan komt of waarheen alles op weg is, verduidelijkt hij. "Hoe weet ik of de Bijbel betrouwbaar is? Tja, hoe weet ik of mijn vrouw betrouwbaar is? Dat weet ik doordat ik al vele jaren met haar omga en ervaren heb dat ze niet tegen me liegt. Precies zo is het voor mij met de Bijbel. Ik kan best allerlei verstandelijke argumenten aanvoeren voor de betrouwbaarheid van de Bijbel – archeologische vondsten, historische betrouwbaarheid, vervulde profetieën, enzovoort – maar het belangrijkste is toch dat ik zie wat de Bijbel in mensenlevens uitwerkt, ook in het mijne. Als Gods Woord door de Heilige Geest levend wordt gemaakt en in mensen gaat werken, kunnen er geweldige dingen gebeuren. Wie daar eenmaal ervaring mee heeft opgedaan, verliest vanzelf zijn twijfels over die betrouwbaarheid."
    
De beroemde 'prins der predikers' C.H. Spurgeon vergeleek het Woord van God ooit met een leeuw: een dier dat je niet hoeft te verdedigen. Ouweneel: "Als je wilt weten hoe sterk de leeuw is en waartoe hij in staat is, moet je hem gewoon loslaten uit zijn hok!"

Woord voor woord ingeblazen

Ouweneels antwoord legt meteen de loopplank neer naar mijn volgende vraag. De Bijbel is 'geïnspireerd', leerde ik als tiener op catechisatie. Maar wat bedoelen we daar precies mee? Ik steek mijn licht op bij drs. Gijs van den Brink, evangelisch voorganger en redacteur van de Studiebijbel-reeks van het Centrum voor Bijbelonderzoek in Veenendaal. "Je formuleert de vraag goed: het gaat inderdaad om de inspiratie van de Bíjbel; vaak spreekt men over de inspiratie van de Bijbelschríjvers, maar dan verzand je in oeverloze discussies over vermeende soorten inspiratie per genre."

Hij legt de vinger bij een kerntekst in dit verband, 2 Timotheüs 3:16: "Paulus spreekt hier over 'elk van God ingegeven Schriftwoord' (NBG '51, red.). Het Griekse woord theopneustos, 'door God ingeblazen', werd in de Griekse wereld gebruikt voor dichters en zieners; daarbij ging het vooral om extase. Paulus past dit juist niet op personen toe, maar op de Bijbeltekst. De oorspronkelijke Hebreeuwse en de Griekse tekst zoals wij die kennen, is geïnspireerd: woord voor woord ingeblazen. Een bekende belijdenis van de kerk door de eeuwen heen, luidt in het Latijn Sacra Scriptura est Verbum Dei: 'De Heilige Schrift is het Woord van God.' Daarmee zeggen we dat de Schrift geïnspireerd is. Het is ons fundament, ons houvast; de Bijbel speelt een hoofdrol in ons geloof. Wat zullen we anders weten over God en Jezus Christus? Aan dat geloofsstuk moeten we vasthouden. De woorden in dit Boek komen van Boven; het zijn niet onze eigen gedachten over God en de wereld. Inspiratie wil zeggen: Gód heeft gesproken."

Hindoepriesters met stokoude Veda's

Maar dat laatste beweren andersgelovigen ook. Tijdens buitenlandse reizen heb ik met eigen ogen gezien hoe zij met hún heilige schriften omgaan: hindoepriesters met stokoude Veda's in India, ijverig studerende moslimkinderen in Pakistaanse koranschooltjes, boeddhisten in Sri Lanka die zich prevelend over mysterieuze teksten bogen... Maar wij geloven dat God Zich 'uitgerekend' via de Bijbel openbaart, en niet via hún boeken. Hoe zit dat precies?


Voor een antwoord op die vraag richt ik me tot dr. Robert Doornenbal, docent aan de CHE en auteur van (onder andere) Ma(i)len over de wereldreligies. "Openbaren betekent het onthullen van iets wat eerder verborgen was, zodat het gezien en gekend kan worden," legt hij uit. "Zo lezen we in Efeziërs 3:5: 'Het [mysterie van Christus] is onder vorige generaties niet aan de mensen onthuld, maar nu door de Geest geopenbaard aan Zijn heilige apostelen en profeten.' Het initiatief gaat van God uit. Hij maakt Zijn karakter en plannen bekend, op een bepaald moment in de tijd."
    
Zonder Goddelijk initiatief is het onmogelijk Hem te kennen, benadrukt hij. "Het hoogtepunt van Gods spreken, is te vinden in Jezus. Gods Woord had al vele eeuwen eerder geklonken, maar de hoogste openbaring was de menswording van dit Woord. Zie Johannes 1:14."

De cirkel is wijder

"Hoe we dit weten? Omdat hiervan betrouwbare verslagen zijn opgetekend. Deze verzameling geschriften, de Bijbel, vormt nu Gods openbaring aan ons – bron en norm voor het geloven zoals geen enkel ander boek dat is. Het is de Heilige Geest Die ons hiervan overtuigt."

Tegelijk meent Doornenbal dat het onnodig is te suggereren dat er "alleen maar duisternis" is in andere religieuze geschriften. "Jezus is hét Licht der wereld. Tegelijk geldt dat de cirkel waarin Zijn licht schijnt, wijder is dan de cirkel van de kerken en de Evangelieverkondiging. Alle volken liggen binnen Jezus' machtsbereik. Daarom kan het zijn dat buiten de sfeer van Israël en buiten de sfeer van de christelijke religie te midden van alle afgodische schemering en pogingen tot zelfverlossing hier en daar een zuchten klinkt naar Jezus, ook in religieuze geschriften."

Een 'oerwoud' aan wetten

Helder. Tijd voor een vierde kwestie. Want laat ik het maar bekennen: soms vraag ik me af waarom hele stukken van de Bijbel zo ingewikkeld zijn. Zelfs de knapste koppen zijn het oneens over wat Paulus in bepaalde passages bedoelt (bijvoorbeeld over de toekomst van Israël of de betekenis van 'de wet'). En dan heb je nog een 'oerwoud' aan wetten en regels uit het Oude Testament, plus vier evangeliën met soms onderlinge verschillen. Had God Zich, met eerbied gesproken, niet eenvoudiger kunnen openbaren? "Dat denk ik soms ook wel eens," zegt dr. Hetty Lalleman als ik haar bel. Zij is als docente Oude Testament verbonden aan Spurgeon's College in Londen, en auteur van Is dit onze Vader? Waarom ik van de God van het Oude Testament houd (Ark Media). "Maar als theoloog vind ik het tegelijk ook leuk en boeiend: het is mijn vak om erop te studeren. De Bijbel is geen simpel 'ABC-boek'; je blijft er levenslang door geboeid."

Ze geeft direct toe dat er complicerende factoren zijn voor 21e-eeuwse Bijbellezers: we leven in een andere tijd, en in een andere cultuur. "Daardoor zijn bepaalde dingen inderdaad moeilijk voor ons. Maar het is zeker niet zo dat God Zich bij wijze van spreken vanaf het begin expres ingewikkeld heeft geopenbaard."

De kern is volstrekt helder

En – nu ik haar toch aan de lijn heb – al die verschillende verklaringen dan? Hoe weet ik ooit wie er gelijk heeft? "Tegen studenten zeg ik altijd dat ze hun gezonde verstand moeten gebruiken," antwoordt ze. "Verder geloof ik in de leiding van de Heilige Geest bij het lezen van Gods Woord. Maar oprecht gelovige uitleggers kunnen inderdaad tot verschillende conclusies komen. De Schriften hebben iets dynamisch; je raakt er nooit in uitgestudeerd. Dus ik zie het persoonlijk meer als iets boeiends dan als een probleem. En de kern van de Bijbel – Jezus Christus is voor ons gestorven en opgestaan – is natuurlijk volstrekt helder."

Allemaal een leesbril

Sla ik bijvoorbeeld een willekeurige oudtestamentische profeet op, dan loop ik bijna automatisch naar mijn boekenkast om in naslagwerken of commentaren op te zoeken in welke tijd hij leefde en waar hij profeteerde (en tegen of voor wie). Heb je niet heel wat achtergrondinformatie nodig voordat je vat kunt krijgen op tig teksten in de Bijbel? "Goede vraag," zegt VU-theoloog dr. Bernhard Reitsma, die twee bijbelstudieboekjes schreef over de culturele achtergronden van Jezus' gelijkenissen. "Er zitten twee kanten aan. In theologentaal kun je stellen dat de Schrift 'helder' is: iedereen die erin leest, geleid door de Geest, heeft voldoende om te begrijpen wat nodig is om een relatie met God te krijgen. Tegelijk moet je zeggen: de Bijbel is door God geïnspireerd, maar óók voluit een boek waar mensen bij betrokken zijn geweest; het is in een bepaalde context geschreven, dus zul je inderdaad ook wel iets van de achtergrond moeten begrijpen. Bovendien neem je jezelf mee in de manier waarop je de Bijbel leest. Jij en ik, we hebben allemaal een leesbril. Je moet niet de pretentie hebben dat je een tekst direct leest zoals God deze bedoeld heeft. Dat is een van de redenen waarom de Bijbel ook altijd in de gemeenschap is gelezen. Dit Boek is bedoeld voor de kérk, waar je samen met alle heiligen probeert te verstaan en te ervaren doe diep, breed en hoog Christus' liefde is, zoals Paulus zegt. Kortom: het is enerzijds een Boek dat helder is, waarin God heel duidelijk communiceert wat we moeten weten, en anderzijds zijn het geen tijdloze waarheden, die iedereen zomaar overal en altijd begrijpt. Daarom mag je blij zijn dat er mensen zijn die je er meer over kunnen vertellen."
 

Een heel belangrijk advies

De Bijbel heb ik in de loop der jaren diverse keren van Genesis tot en met Openbaring gelezen, soms met behulp van een leesrooster. Omdat ik geloof dat God via alle Bijbelboeken tot mij wil spreken, wil ik dat blijven doen. Maar, eerlijk is eerlijk: ik betrap mezelf erop dat ik een sterke voorkeur heb voor bepaalde gedeelten. En ergens knaagt dat, want: de héle Bijbel is Gods Woord.
    
"Mijn tip: neem eerst je drijfveren onder de loep om de hele Bijbel te lezen," adviseert theologe en voormalig EO-collega Anne Westerduin (nu uitgever bij Royal Jongbloed). "Als je het vanuit de goede intenties doet – namelijk: 'Ik ben benieuwd wat God mij te zeggen heeft, elke bladzijde, elk boek zal er tenslotte niet voor niets in staan...' – denk dan in kleine stapjes: begin met Bijbelboeken die je aanspreken of die anderen je aanraden. Zoek naar aansprekende verklaringen bij een Bijbelboek, zodat je het ook in de context kunt zien. En een heel belangrijk advies: pak in het najaar de Bijbel in Gewone Taal erbij! Voor het eerst een vertaling die gebaseerd is op de grondtalen van de Bijbel en zó dichtbij komt. Ik ben er erg enthousiast over! Die gaat ons allemaal helpen met deze uitdaging: de Bijbel van kaft tot kaft lezen. Vervolgens eens dieper in een gedeelte duiken dat je aandacht trekt met behulp van vertalingen als de NBV of Herziene Statenvertaling, kan altijd nog."

Ander wereldbeeld

Ik heb nog ruimte voor één vraag. En dat is deze: moet ik me schuldig voelen als ik bepaalde informatie in de Bijbel, bijvoorbeeld als het gaat om het 'antieke' wereldbeeld, met de beste wil van de wereld niet kan rijmen met wat we anno 2014 weten? Dr. Eveline van Staalduine-Sulman, docente Oude Testament aan de Vrije Universiteit, vindt van niet. "Het is gezond dat je vragen stelt bij teksten. In de Bijbel gaat het allereerst om de relatie met God en niet om een boek over biologie, geologie en astronomie. Het is duidelijk dat de Bijbel uit een andere tijd en een andere cultuur stamt dan de onze, dus bijvoorbeeld ook een ander wereldbeeld hanteert."

Aan heel veel verhalen in de Bijbel zitten haken en ogen, diepere lagen die je later pas ontdekt, legt ze uit. "Houd altijd voor ogen dat het bij elk verhaal uiteindelijk allereerst draait om de relatie tussen God en mens. Wat vraagt Hij van ons; waarin is de mens in dat verhaal een voorbeeld, of juist niet? De Bijbel is best een complex boek: verschillende schrijvers, verschillende genres, verschillende tijden, verschillende vragen. Maar daarmee is het tegelijk ook heel rijk; herkennen we ons misschien niet in het ene gedeelte, dan is er wel een ander deel dat ons aanspreekt. En dwars door al die soms weerbarstige teksten heen, spreekt God. Daarover kunnen we ons verwonderen." Daar zeg ik graag 'amen' op!

Beeld: ANP

Geschreven door

Gert-Jan Schaap

--:--