De boot van Noach?!
Bouwde Noach niet een ark?
Bij de botenparade op Koningsdag vaart de Dortse ‘Ark van Noach’ mee. Deze enorme houten boot, gemaakt door Johan Huibert naar bijbels voorbeeld, zal ongetwijfeld veel bekijks trekken. Waar komt het woord ark eigenlijk vandaan? En waarom noemt de Bijbel in Gewone Taal het een boot?
Eerst maar eens wat feiten op een rij. Het Hebreeuwse woord voor ark (tebah) komt uit het Egyptisch. In de Bijbel wordt het woord gebruikt voor twee voorwerpen: de enorme, houten kist die Noach bouwt en de rieten mand waarin Mozes gered wordt. Het Hebreeuwse woord betekent dus iets als kist, bak, mand.
Dat wij spreken over ‘de ark van Noach’ komt door de Vulgaat, de Latijnse vertaling van de Bijbel. Daar staat in Genesis het woord arca, ‘kist’. Van het Latijnse arca is ons woord ‘ark’ afgeleid. Maar er is een verschil. Arca was een gewoon Latijns woord: kist. Maar ons woord ‘ark’ is een bijzonder woord, haast een naam. Het gaat altijd over de ark, de ark van Noach.
Als je Genesis 6 leest, merk je dat er iets niet klopt. Noach moet natuurlijk niet ‘de’ ark bouwen, je weet wel, de ark van Noach. Nee, hij moet ‘een’ ark bouwen. Dat klinkt vreemd: er is toch maar één ark? Je zou kunnen vertalen: ‘Bouw een kist’. Maar ik denk dat lezers dan pas echt verbaasd zouden zijn.
Laten we de beschrijving van Genesis 6 eens goed bekijken. Noach moet een enorm houten pakhuis bouwen, van drie verdiepingen hoog (150x25x15 meter!). Dat gevaarte moet van binnen en van buiten volledig waterdicht worden gemaakt. En God zegt erbij dat Noach en zijn familie in dit houten object veilig zullen zijn als de grote overstroming komt. Hoe zullen we dat ding noemen om in duidelijke taal over te brengen wat Noach moest maken? Een boot. Gewoon een boot.
Sommige mensen betreuren de keuze voor ‘boot’. Ze zeggen: zo valt de associatie van de ark met een doodskist helemaal weg. Ja, maar die associatie is ook een beetje vergezocht. De meeste experts leiden het Hebreeuwse woord tebah af van een Egyptisch woord dat gewoon ‘kist’ betekent, en niet ‘doodskist’. Bovendien is de herkomst van een woord niet bepalend voor de betekenis. Voor de betekenis moet je kijken hoe woorden gebruikt worden in hun actuele context. De betekenis ‘doodskist’ heeft geen enkel houvast in de tekst van Genesis 6. De bijbelse tekst legt heel andere verbanden.
In de BGT bouwt Noach een boot en ligt Mozes in een mand. Is het niet jammer dat je nu niet meer kunt zien dat er voor deze twee ‘reddingsboten’ in het Hebreeuws hetzelfde woord wordt gebruikt? Ja, dat is wel jammer. Maar dat kon ook al niet in de allereerste Griekse vertaling van het Oude Testament, ruim 2000 jaar geleden. En ook niet in de Latijnse vertaling. En ook niet in de Statenvertaling. En ook niet in …, etc. etc. Al eeuwenlang lukt het vertalers niet om een goed woord te vinden voor zowel de ‘kist’ van Noach als de ‘mand’ van Mozes!
Laten we dus bescheiden zijn over wat een vertaling ons kan bieden – uitleg bij de tekst zal altijd nodig zijn. Maar ook weer niet té bescheiden. Want dankzij vertalingen in onze eigen taal blijft de tekst levend en spreekt die ons aan.
Matthijs de Jong werkt als bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap en is één van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.
