‘De oorlog neemt meer dan alleen levens, het verandert je geloof’

In de documentaire Under Pressure wordt hoofdpersoon dominee Oleg Magdych (bijnaam: Baron) gevolgd, die zijn kansel inruilt voor een plek aan het front. “Als maker vind ik dat je geen recht van spreken hebt als je er niet zelf bent geweest,” antwoordt Ruben op de vraag waarom hij, ondanks een collega filmmaker in Oekraïne, ook zélf afreisde naar het oorlogsgebied. “Ik heb wel een veiligheidstraining gehad en natuurlijk heel veel gebeden. Als ik niet zeker had geweten dat God dit op mijn pad had gebracht, had ik het niet gedaan. Mijn vrouw en ik wisten allebei: Hij is erbij. Al is dat geen garantie voor een goede afloop.”

Ruben Juch is mede-eigenaar van het bedrijf Living Image, dat zich focust op het zichtbaar maken van Gods aanwezigheid in de digitale wereld. Dat is ook de gedachte achter deze documentaire. “Toen de oorlog uitbrak, worstelde ik met de vraag: ‘God, U moet daar toch óók in die oorlog zijn? U werkt daar toch ook door mensen heen?’ Het verlangen was groot om hun verhaal te vertellen. Maar hoe kom je binnen in zo’n oorlog? Hoe kom je met de juiste mensen in contact? Ik had geen idee. Op een gegeven moment stelden mijn vrouw en ik ons huis open voor een Oekraïense vrouw. Al snel deelde ik mijn ideeën met haar. Zij vertelde dat haar man filmmaker is en vanwege een afkeuring niet mee kon vechten in de oorlog. Hij volgde al sinds het begin van de oorlog christenen en legde vast wat God door hen heen doet. Ik kon het bijna niet geloven. God bracht het letterlijk naar mij toe, in mijn huis. Toen ben ik meteen in actie gekomen en kwam ik in contact met filmmaker Sacha, die mij uiteindelijk liet kennismaken met dominee Baron, die de hoofdpersoon van de documentaire is geworden.”

Hol van de leeuw

Ruben maakte voor zijn werk vaker reizen naar gevaarlijke gebieden, bijvoorbeeld naar Irak en Zuid-Soedan, maar hij betrad nooit eerder een actief oorlogsgebied.

“Door die veiligheidstraining weet ik wat ik moet doen als er op me geschoten wordt. Ik weet hoe ik reageer onder druk. Maar zo’n situatie blijft onberekenbaar. Ik was op dat moment de enige Nederlander daar; zelfs de ambassade was er niet. Ik zat er echt in het hol van de leeuw. Dan zie je voor het eerst wat oorlog met mensen doet.”

Op de vraag of hij dat kan beschrijven, moet Ruben even nadenken.

“Op het nieuws hebben we het altijd over slachtoffers, maar waar ik nooit bij stilgestaan heb, is dat de mensen die achterblijven misschien wel de grootste slachtoffers zijn. Toen ik Sacha, de filmmaker in Oekraïne, ontmoette, had hij al zoveel ellende gezien. Hij is oprecht christen, maar hij worstelde enorm met woede-uitbarstingen. Ik zag aan hem dat hij echt getekend was.

Op een gegeven moment gingen we naar een dorpje waar de Russen zich net hadden teruggetrokken. De lijken op straat waren net weggehaald. Daar sprak ik een man die vertelde dat hij zijn hele familie had verloren en hen in zijn eigen tuin had moeten begraven. Wat ik toen in zijn ogen zag, zal me altijd bijblijven. Het is zo ingrijpend om achter te blijven. Alles wat je meemaakt – je vrouw verkracht zien worden, je kind en familie moeten begraven – hoe blijf je dan staande? En overal zag ik diezelfde blik in hun ogen. Ze leefden wel, maar ook niet meer.”

Innerlijk dilemma

In de documentaire zie je dominee Baron Oleg die zich als vrijwilliger bij het front aansluit. Dit resulteerde in een enorm innerlijk dilemma. Je ziet Baron Oleg levens redden op het slagveld, maar ook worstelen met de impact van geweld op zijn eigen ziel.

Ruben: “Ik heb hem regelmatig bepaalde vragen willen stellen – bijvoorbeeld of hij iemand heeft doodgeschoten – maar hij zei dat hij die niet kon beantwoorden, omdat hij anders emotioneel zou instorten. Ik heb veel over hem geleerd, ook over zijn kindertijd. Hij groeide op als een jongen met een hart voor God. Overal waar mensen in nood waren, wilde hij zijn. Hij begon met een gebedstent aan het begin van de oorlog, dat was al in 2014, op het moment dat de revolutie gewelddadig werd.

Het Oosten van Oekraïne en het eiland De Krim werd ingenomen door pro-Russische separatisten. Baron bedacht zich geen moment. Hij moest naar die soldaten toe, hij wilde ze helpen, zeker toen hij begreep dat de soldaten op teenslippers de oorlog probeerden te winnen. Hij heeft zijn hele auto volgeladen en spullen gebracht om ze beter uit te rusten. Vanaf dat moment reed hij 24/7 heen en weer.

Op 27 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. Terwijl hij onderweg was naar het front en de bommen om zijn oren vlogen, stopte hij met zijn werk als dominee, bracht hij zijn familie in veiligheid en pakte de wapens op. Waar hij het in eerste instantie vreedzaam wilde aanpakken, realiseerde hij zich dat hij met een wapen meer kon bereiken.

Baron veranderde. Oorlog eist slachtoffers op een manier die verder gaat dan alleen sterfte. Ook zijn geloof werd slachtoffer van de oorlog.

Na drie dagen trainen vielen zijn leiderschapskwaliteiten al op en werd hij commandant met een eigen compagnon. In de docu vertelt hij: ‘Dit is mijn kerk. Mijn eenheid – dit zijn de mensen die mij nu nodig hebben.’ Zijn mooiste uitspraak vind ik persoonlijk dat hij zegt: ‘Mijn doel als commandant is dat ze heel hard trainen en niet sterven. Dat ze blijven leven. Maar áls ze sterven’ – en dan spreekt zijn domineeshart – dan wil ik dat ze sterven met Jezus in hun hart.’”

Een spiegel

Ook op Rubens eigen geloofsbeleving heeft het maken van Under Pressure veel impact gehad. “Het was een enorme spiegel. En ik hoop dat deze film voor alle christenen een spiegel mag zijn. Wat is het fundament van je geloof, waar geloof je eigenlijk in? In een oorlog vallen alle theorieën en theologische discussies weg. Uiteindelijk gaat het over jouw relatie met God, op dat moment. Wat blijft er over als alles vervaagt? Lijden is vreselijk, maar door deze film heen hoor ik zo de roep van God naar zijn kinderen. In het midden van pijn en oorlog zegt Hij: Ik ben daar geweest, ik heb die pijn gekend. Ik heb het allemaal gedragen. Dat staat ook op de borst van dominee Baron: In God we trust. Hij zegt daarmee dat niets anders dan God zijn houvast is. Geen wapens, geen compagnon, geen politieke leiders. Alleen God.”

• Bekijk hier de film 'Under Pressure'

Over Ruben Juch

Ruben Juch (37) is co-founder van en documentairemaker en regisseur bij Living Image. In de documentaire ‘Under Pressure’ volgt hij de Oekraïense voorganger Oleg Magdych. Magdych, beter bekend onder zijn bijnaam ‘Baron’, bevindt zich aan het front in de oorlog met Rusland. Naast het bekijken van veel beeldmateriaal heeft de documentairemaker ook tien dagen in Oekraïne doorgebracht om met eigen ogen de situatie daar te zien.