Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Preken in een lege kerk, de zegen via WeTransfer en digiknutselaars van 40: dit is een jaar lockdown-kerk

Als loslopend theoloog komt Alain tijdens de lockdown in veel verschillende, (bijna) lege kerken waar hij voorgaat in diensten. Hij blikt daarom even terug op het afgelopen coronajaar: is er nog iets positiefs dat we als de kerk meenemen wanneer we straks deze tijd achter ons laten?

Deel:

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Misschien lees je dit stuk in 2023 en ben je vergeten wat COVID-19 nou ook alweer was. Ik hoop het. Het was een pandemie die de hele maatschappij lamlegde. Overal waar mensen samenkwamen, was besmettingsgevaar. Dat gold zeker ook voor de kerk. In één klap was alles anders en moesten christelijke gemeenschappen hun zondagse routines totaal herzien.

Als rondtrekkend theoloog ga ik elke week in een andere kerk voor, en zo heb ik dus allerlei verschillende scenario’s gezien in dat rampenjaar. Dit is de neerslag van die ervaringen – een beetje om het te verwerken, een beetje ter lering, en een beetje ter vermaak. 

Alle kerken dicht

In het eerste weekend hadden we nog geen idee wat de omvang van het probleem was. Kerken hoefden nog niet dicht, maar voorzichtigheid was wel geboden. De kerk waar ik zou voorgaan had besloten om de dienst gewoon te laten doorgaan, en bij de ingang een teller neer te zetten. Zodra er honderd mensen binnen waren, zouden de deuren worden gesloten. Ik zag het niet zitten om met honderd mensen te gaan zingen en heb met lood in mijn schoenen de preekbeurt afgezegd. Het is nogal wat om een kerkdienst te annuleren – maar een week later waren nagenoeg álle kerken dicht.

Na een zondag waarop veel kerkenraden en dominees vrij namen om zich te beraden over de gang van zaken tijdens de ‘intelligente lockdown’, kwamen de alternatieven. Handige en gegoede gemeenschappen schaften toen direct camera’s aan. Dat is een dure grap, als je het goed wilt doen. Anderen wachtten nog even af en misten daardoor de boot. Een halfjaar later vroegen ze alsnog offertes aan om de tweede lockdown goed door te komen. Inmiddels, nu de pandemie een jaar bezig is, staat er een wachtrij van maanden voordat je je camerasysteem geleverd krijgt. Er heeft iemand heel veel geld verdiend aan coronakerken.

Zegen via WeTransfer

Als gastvoorganger kom ik tegenwoordig de kerkzaal binnen, en dan is mijn eerste vraag: ‘Waar hangen de camera’s?’ De preek is niet gericht op die drie mensen die in de zaal zitten (omdat ze de techniek regelen en mijn koffie zetten), maar op afstandskijkers in tientallen of honderden huishoudens. Soms reed ik urenlang om in een lege kerk voor te gaan, waar dan vervolgens in een straal van een kilometer allemaal schermen oplichtten waarop mijn hoofd te zien was. Dat is vreemd, maar het went wel.

Wat niet went, is een gebed of een zegen vooraf opnemen. Op een dag zat ik thuis voor mijn laptop met mijn armen in de lucht de zegen van Aäron uit te spreken. Vervolgens uploadde ik het filmpje naar WeTransfer en stuurde ik het naar de preekvoorziener. ‘Voilà Kees, en nu heb je ook nog een gebed en een welkomstwoord nodig, hè?’.

Actieve digiknutselaars

De samenzang is nou typisch zoiets waarvan je de waarde pas echt inziet, zodra je het moet missen. Veel kerken zetten een voorzanger of drie op een podium. Zij doen hun best om hard en zuiver boven de piano uit te komen. Dat lukt soms. In andere kerken leest de voorganger de teksten van de liederen voor, terwijl de pianist op de achtergrond de melodie speelt. Voelt een beetje als zo’n nachtelijk radioprogramma, waar de luisteraars gedichtjes inzenden die dan zwoel worden voorgelezen onder een licht klassiek deuntje.

Gelukkig was er ook Nederland Zingt. Die hebben decennia aan filmmateriaal liggen: keiharde orgels en bomvolle zalen. Ging je dan samen naar zitten kijken, en thuis mocht men meebrullen. Hier en daar waren er digiknutselaars actief die gemeenteleden thuis hun partij liet inzingen, waarna zij alles monteerden tot één geheel.

Alles is mogelijk

Deze scenario’s gaan allemaal braaf uit van het reguliere kerkse stramien, in het vertrouwen dat het volgend jaar allemaal weer ongebreideld mag gaan zoals het altijd ging. Anderen deden meer aan omdenken. Als alles toch anders moet, waarom dan niet goed anders?

Een kerk zette wekelijks een vraag van de voorganger in een WhatsAppgroep. Je mocht antwoorden met een video, en die filmpjes werden afgespeeld tijdens de dienst. Mooie manier van ontmoeten.
Anderen vervingen de kerkmuziek tijdelijk door goede instrumentale stukken. Preken werden ingeruild voor toneelstukken, interviews, podiumgesprekken, sketches, minicolleges. In plaats van ‘er kan nu even niets’ dachten deze mensen ‘alles is nu even mogelijk’, en dat is welbeschouwd net zo waar.

Twee zeldzame groepen

Er waren kerken waar ik twee zeldzame groepen vaker zag dan voorheen. Mannen van veertig, en tieners. Om het generaliserend te stellen: mannen van veertig bleken te houden van de klussen die moeten worden geklaard. Op een gegeven moment stonden er tien tegelijk te filmen. Monteren doen ze ook graag, net als het bedienen van de beamer of het meedenken bij de aanschaf van apparatuur. Onmisbaar voor een online uitzending.

Bij sommige tieners heb ik het idee dat de kerk ineens geen ‘moetje’ is, maar een welkome afwisseling van een schoolloos, huiselijk bestaan. Je zou hopen dat kerken deze groepen ook na de pandemie blijven aanspreken. Een sleutel ligt, maar eigenlijk wisten we dat allang, dat je ze actiever betrekt bij het tot stand komen van de zondagse viering. En dat hun dagelijkse beslommeringen en entertainment ze minder afleiden.

Wat blijft, zijn de afstandskijkers. De Church of England schijnt al digitale kerkleden te willen accepteren. Dan kun je lid worden van een kerk in Londen, terwijl je in Frankrijk woont. We hebben een stap gemaakt in onze digitalisering. Ook in die van onze bejaarde zusters en broeders – hopelijk brengt het hun veel goeds.

Wat ook blijft, is de kortere kerkdienst. De gekrompen aandachtsspanne zal voor altijd een snellere preek eisen, en waarom ook niet. Wat hopelijk ook blijft, is een toegenomen interactie in de kerk tussen degenen op het podium en degenen in de kerkbankjes of op de bank thuis. De eredienst maak en draag je samen: dat moeten we niet vergeten.

Lang leve de lieve kerk: tijdens, voor en graag nog heel lang na de corona.

Foto boven: Alain tijdens een 'interviewkerkdienst' in gesprek met dominee Rolinka Klein Kranenburg van de Veenkerk in Amersfoort. 


We zagen het afgelopen jaar heel wat kerkbloopers voorbij komen, maar deze blijft toch de allerleukste: een Italiaanse priester die per ongeluk filters aanzet: 

Geschreven door

Alain Verheij

--:--