Kun je niet zoveel met alle theologische beelden van Jezus? Kijk dan eens naar hem als mens
Jaap-Harm kijkt in deze 40-dagentijd Jezus-films. Dit keer zijn het films die draaien om Jezus als mens. Drie verrassende kunstwerken die elk op hun eigen manier laten zien hoe de wereld een betere plek kan worden door het overnemen van Jezus’ daden van liefde, zorg en vergeving.
Als je -zoals ik- niet opgegroeid bent met TV en film, is het best een schok om tijdens je opleiding theologie uitvoerig Jesus Christ Superstar te analyseren, de musicalfilm uit 1973 over het leven van Jezus. Daarin is een stel vrolijke hippies te zien, die in een zilveren bus naar de woestijn trekken en prompt word je meegevoerd in een wervelende verbeelding van het verhaal dat je voorheen vooral kende uit de sober opgeschreven vertellingen in je Bijbel.
Jesus Christ Superstar schetst niet een Jezus die zelfverzekerd op zijn doel afgaat, maar een man die worstelt met de richting die zijn leven lijkt op te gaan.
Wie ook worstelt met die richting is Judas. Hij had verwacht dat Jezus de redder zou zijn die Israël kwam verlossen van de onderdrukking door de Romeinen. Als alles anders blijkt, zet het hem aan tot verraad. Deze Jezus kan hij niet navolgen.
In het Bijbelverhaal zelf krijg je niet zoveel zicht op de motieven van de man die Jezus verraadde. Jesus Christ Superstar doet wel een schot voor de boeg: Jezus is niet de politieke held, de revolutionair die zaken op orde stelt. Judas zoekt het in het aardse en als die verwachting niet uitkomt, is hij heftig teleurgesteld.
In de traditie waarin ik opgroeide werd er met enige argwaan gekeken naar een al te menselijk beeld van Jezus. Er werd enigszins neerbuigend gedaan over diegenen die Jezus alleen maar zagen als voorbeeld, alsof Jezus niet meer te bieden had dan dat.
Jezus als voorbeeld
In mijn latere zoektocht naar wat Jezus betekende voor mij – christelijk opgevoed, een flinke beeldenstorm doorstaan tijdens mijn studie theologie – kon ik op een zeker moment maar weinig met al die verheven theologische beelden: Jezus als offer voor de zonde, overwinnaar over het kwaad. Mooie termen, maar hoe haak je daar precies bij aan?
Steeds dichter kwam ik bij het beeld van hem als voorbeeld. Dit was een mens die het leven leidde zoals het bedoeld was. Afgestemd op God, vanuit rust en verinnerlijking, in contact met de mensen om hem heen en dat op een liefdevolle en nederige wijze.
Zo’n mens word ik niet door zijn offer te aanvaarden of zijn overwinning te vieren. Daarvoor heb ik nodig dat ik de weg ga die hij ook ging. Het neerwaartse pad van Christus, zoals schrijver en priester Henri Nouwen dat zo mooi noemt, waarin nederigheid en dienstbaarheid centraal staan. Dat is niet ‘maar een voorbeeld’. Dat ervaar ik steeds meer als de weg naar het leven zoals God het bedoeld heeft. Een leven van trouw, vertrouwen, overgave, liefde en vergeving. Daar verander ik door en dat straalt af op mijn omgeving.
Overgave aan God en de ander
Precies dat wordt fascinerend in beeld gebracht in een van de nieuwste Jezus-films: Mary Magdalene uit 2018. We worden door de regisseur gedwongen om door de ogen van Maria Magdalena naar Jezus te kijken. Aangezien Joaquin Phoenix (onlangs nog geëerd met een Oscar voor zijn rol in de film Joker) deze rol speelt, kun je al vermoeden dat deze Jezus een ongrijpbaar karakter heeft. Hij heeft onmiskenbaar aantrekkingskracht, spreekt vol liefde, brengt genezing, maar is ook mysterieus en zelfs hard en ontoegankelijk.
De scène die bij mij blijft hangen is als hij op een zeker moment bij een dode man aankomt. De naaste betrokkenen zijn wanhopig. Jezus maakt geen bombarie, maar gaat rustig naast de man liggen en legt de man een hand op het hart. Wat er dan gebeurt, is wonderbaarlijk. Jezus geeft. Leven en liefde. Dat is geen simpel tovertrucje, maar een handeling die hem daadwerkelijk iets kost. Alsof het goede uit hem gezogen wordt. Het leven dat hij overhevelt, kost hem heel veel. De dode man wordt levend, jazeker, maar Jezus blijft uitgeput achter.
In het vervolg van de film blijkt dat Maria deze houding van Jezus overneemt; een levenshouding van overgave aan God en aan de ander. Dat zorgt voor toegang tot het koninkrijk waar Jezus over sprak. Maria wil dat die betere wereld verder gestalte krijgt en zegt het ook tegen de andere leerlingen van Jezus: het groeit met elke daad van liefde, zorg en vergeving.
De pastoor en een bont gezelschap acteurs
In de enigszins ongrijpbare Jésus de Montréal gaat de identificatie met Jezus als mens nog een stapje verder. Een groep acteurs wordt door een pastoor gevraagd een oud passiespel nieuw leven in te blazen. Het is nogal een bont gezelschap. Een van de acteurs wordt gepolst voor zijn rol op het moment dat hij een erotische film aan het nasynchroniseren is en een van de actrices is vooral bekend vanwege reclames. Geen gelovige types die met overtuiging hun rol spelen, maar het opvallende is dat naarmate ze beter in hun rol komen die overtuiging wel gaat groeien. Met name bij Daniel die Jezus speelt. Op vreemde wijze gaat hij dusdanig samenvallen met zijn rol dat hij Jezus zelf wel lijkt. Wie goed kijkt, ziet frappante overeenkomsten.
Juist omdat de film zo rauw is en weinig lijdt aan bekeringsdrang, zet deze je aan het denken. Als Daniel met de eerdergenoemde actrice meegaat naar een auditie voor een reclame, ontvlamt hij in grote woede als haar gevraagd wordt naakt op het podium te gaan staan. Met grof geweld gooit hij de auditieruimte overhoop en jaagt de aanwezigen weg. Een knappe vertaling naar het nu van het verhaal van de tempelreiniging. En eentje die de vraag oproept: hoor ik alleen wat Jezus zegt of handel ik er ook naar?
Een ruimere blik
Wie moeite heeft aan te haken bij theologische discussies over de betekenis van Jezus’ leven en sterven, vindt hier wellicht een aanknopingspunt. Kan ik me verbinden met en optrekken aan zijn mens zijn en zo op het spoor komen van de connectie die hij had met God? Daar wordt je blik op de wereld ook alleen maar ruimer van.
God is vaak incognito aanwezig in het goede dat mensen doen of ze nu geloven of niet. Daar kun je alleen maar dankbaar voor zijn. En je zou wensen dat veel christenen Jezus niet zagen als ‘maar een voorbeeld’, maar als de ultieme mens ter navolging. Een betere wereld begint immers bij mensen die zelf gaan lijken op Jezus.
Geschreven door
Jaap-Harm de Jong
