Geestelijk verzorger Anne Zweers gaat met veteranen terug naar Bosnië

“Ik heb er geen moment spijt van gehad”, vertelt Anne, als hij terugdenkt aan zijn jaren als geestelijk verzorger bij Defensie. “Zelfs nu nog denk ik: als ze me morgen nodig hebben, trek ik mijn pak weer aan.” Ruim 21 jaar lang liep hij mee met militairen – letterlijk én figuurlijk. “Ik was erbij in het veld, tijdens oefeningen, trainingen en ook op de momenten dat het stil werd. Daar waar de verhalen loskwamen over de pijn, het gemis, de dreiging, het leven en soms de diepe wonden van oorlogservaringen.”

In Terug naar Dutchbat reizen veteranen terug naar Srebrenica, waar ze in de jaren negentig deel uitmaakten van Dutchbat, de Nederlandse vredesmissie in Bosnië. Anne begeleidt tegenwoordig zulke reizen. “Ik was zelf niet bij Dutchbat, maar ik ken de verhalen. En ik zie van dichtbij hoe deze ervaringen nog altijd doorwerken in het leven van veteranen en hun gezinnen.”

Een onbekende wereld

Anne studeerde theologie en werd predikant, eerst in een kerk, later bij Defensie. Het leger was aanvankelijk een onbekende wereld. “Mijn vader zat niet in dienst, mijn broer niet, en ik hoefde ook niet in dienst. Maar ik hoorde dat er gezocht wordt naar defensiepredikanten. Ik had geen idee wat dat inhield, maar na gesprekken met gemeenteleden die militair waren, besloot ik de stap te zetten.”

Die stap bleek een sprong in het diepe. “Ik kwam echt in een compleet andere wereld terecht. Ik kwam uit een gemeente waar je vaak samenwerkt met anderen, maar wel zelf richting geeft. Bij Defensie is het een hele andere cultuur: tijdens de opleiding sta je om 6 uur klaar en leer je dat je gewoon moet doen wat er gezegd wordt.”

Anne vond er zijn plek. Hij ging mee op oefeningen en uitzendingen, sliep in tenten of onder een zeiltje. “Je deelt het leven. Vandaag de dag werk ik in een ziekenhuis als geestelijk verzorger, en word ik gevraagd als er een hulpvraag is. Bij Defensie is het omgekeerd: je bent er gewoon. Je bouwt relaties op, leert de namen en gezichten kennen. En dan komen de verhalen vanzelf.”

Alles wat menselijk is

Waar gingen die gesprekken over? “Alles wat menselijk is,” vertelt Anne. “Ook grappen. Ik heb nog nooit zoveel gelachen als tijdens mijn tijd bij Defensie. Maar ook over serieuze zaken: het lang weg zijn van huis, de impact op relaties en gezinnen, de worsteling met opdrachten die botsen met je waarden. En natuurlijk over wat militairen meemaken in conflictgebieden: geweld, dreiging, keuzes die niemand ooit wil maken. Het zijn existentiële vragen, over leven en dood.”

Veerkracht

“Omdat het van die diepe vragen zijn, neem ik in mijn werk een aantal voor mij belangrijke gedachten mee. Allereerst zie ik elk mens als beelddrager van God. Zo probeer ik altijd naar iemand te kijken en hem of haar ook dat gevoel van waarde mee te geven. Wat ik ook meeneem, en dat heb ik van de middeleeuwse heilige Hildegard van Bingen geleerd: dat elk mens veerkracht heeft gekregen, als geschenk van God. Dat vraag ik ook altijd aan mensen: waar zit jouw kern, waar zit jouw bron van kracht? Als dat geloof is, dan ga ik daarop in. Een derde uitspraak die veel voor me betekent heeft is die van Paulus: ‘Weest blij met de blijden, weent met de wenenden’. Met andere woorden: sluit aan bij waar mensen zich bevinden en wat ze meemaken.”

Terug met Dutchbat

Na zijn pensioen bleef Anne betrokken bij het veteranenwerk. Zo kwam hij ook bij de reizen naar Srebrenica terecht. “Voor mij was de oorlog in Bosnië lang een ver-van-mijn-bedshow. Toen ik bij Defensie begon, waren de uitzendingen vooral gericht op Afghanistan en Irak. Maar op deze reizen leerde ik wat Dutchbat-veteranen hebben meegemaakt, hoe het hen heeft getekend.”

Tijdens de reizen vervult Anne verschillende rollen: luisterend, ritueel, praktisch. “We bezoeken plekken als het Memorial Center. Soms houd ik een korte toespraak of lees ik een gedicht. Je probeert het donkere te benomen wat mensen ervaren. Als we de dag afsluiten leggen de deelnemers symbolisch een steentje op een glazen schaal en kunnen ze delen wat die dag voor hen heeft betekend. Of zwijgen. Alles mag.”

Een veilige plek

Hij ziet hoe belangrijk het is dat veteranen hun ervaringen kunnen delen – ook met hun partners of familieleden die mee mogen. “Soms zegt iemand: ‘Ik wist niet dat dit zo diep zat bij jou.’ Of een veteraan ontdekt: ‘Ik was al die jaren emotioneel op slot. Nu kan ik weer voelen.’ Dat zijn sleutelmomenten. Dan weet ik: hiervoor doen we dit.”

Maar Anne is realistisch. “Niet iedereen vindt volledige vrede. Ik denk ook niet dat het je doelstelling moet zijn. Soms moet je erkennen dat sommige breuken te diep zitten. Maar het is wel heilzaam als je dat kunt benoemen. De breuk is diep en die kun je niet zomaar dichtsmeren. Mijn rol daarin is om mensen een veilige plek te bieden, waar ze zich gezien weten, zonder oordeel.”

Levenskunst

Het werk heeft Annes geloof verdiept. “We kunnen niet goed zeggen wie God is, maar ik kan wel zeggen hoe ik Hem zie en wat ik geloof. Ik geloof dat wij leven voor het aangezicht van God, en dat God ons met al onze tegenstellingen omvat. Het is een levenskunst om ze naast elkaar te laten bestaan. Ik geloof dat God onze brokstukken bij elkaar houdt.”

Bekijk hier de afleveringen 'Terug met Dutchbat'