Gifgroen van jaloezie: hoe jaloers ben jij?

De Bijbel is een eerlijk boek. Ook negatieve emoties worden onverbloemd beschreven. Hanna ziet met lede ogen aan hoe collega-echtgenote Peninna kind na kind baart. Peninna daarentegen is jaloers omdat hun man meer van Hanna houdt. Haar pijn uit ze door Hanna dagelijks haar kinderloosheid in te wrijven. Afgunst is van alle tijden en de gevolgen ervan zijn niet mals. Denk ook aan Adam en Eva, die willen zijn als God. Aan Kaïn en Abel – we weten hoe dat afliep. Aan Lea en Rachel, die elkaar proberen af te troeven.

Rationele en irrationele jaloezie

Niet voor niets nam God onze neiging tot jaloezie op in de Tien Geboden. Jakobus schrijft (4:2): ‘Jullie zijn zo jaloers dat je die ander wel zou willen doden.’ Die woorden zijn nog altijd actueel: mensen zijn bereid tot stelen en moorden om te krijgen wat anderen hebben. Bij moord op vrouwen is jaloezie een van de meest voorkomende motieven.

Flirtende man

Wat is jaloezie eigenlijk? Van Dale noemt twee betekenissen. Allereerst ‘een knagend gevoel van verdriet of spijt’ om het goede dat een ander heeft, krijgt of kan, terwijl iemand dat zelf zou willen. De andere betekenis is relationeel en draait om afgunst vanwege ‘blijken van genegenheid’ van iemands geliefde ten opzichte van een derde.

Psycholoog Albert Ellis onderscheidde rationele en irrationele jaloezie. In het eerste geval heb je alle redenen om jaloers te zijn, bijvoorbeeld als je man uitgebreid flirt met andere vrouwen, of als iemand beloond wordt voor werk dat jij deed. Gevoelens van irrationele jaloezie worden volgens Ellis vooral veroorzaakt doordat iemand zich onzeker of minderwaardig voelt.

Sommige mensen hebben een 'overgevoelig alarmsysteem'

In het spraakgebruik worden afgunst en jaloezie als synoniemen gebruikt. Veel deskundigen maken onderscheid tussen die twee, maar een rondje internet toont aan dat de meningen uiteenlopen over het precieze verschil. Sociaal-psychologe Pieternel Dijkstra beperkt de term ‘jaloezie’ in elk geval tot partnerrelaties. In Omgaan met ziekelijke jaloezie omschrijft ze jaloezie als een alarmbel die afgaat als mensen denken dat hun relatie wordt bedreigd door een rivaal. Is dat laatste echt zo, dan zijn jaloerse gevoelens normaal. Het wordt volgens Dijkstra ziekelijk, als de vermeende ontrouw van de partner een obsessie wordt. In dat geval heeft iemand een ‘overgevoelig alarmsysteem’. Volgens haar is dat bij circa tien procent van de mensen het geval. De gevolgen lopen uiteen, maar uiteindelijk kan gebeuren waar de jaloerse persoon zo bang voor is: hij of zij drijft de geliefde weg.

Ziekelijk jaloers

Wantrouwen hangt sterk samen met zulke jaloezie. Zeker als iemand selectief aandacht besteedt aan dingen die dat wantrouwen bevestigen. ‘Ergens in hun leven zijn ziekelijk jaloerse mensen overgevoelig geworden’, schrijft Pieternel Dijkstra. Vaak door een combinatie van aanleg, ervaringen en cultuur. Zo lopen mensen die zich als kind niet veilig konden hechten aan hun ouders, meer risico op ziekelijke jaloezie.*)

Je ego opkrikken door de ander af te kraken

Bij jaloezie op wat een ander hééft of kan, zijn er verschillende herkenningssignalen. Is iemand duidelijk niet blij met de aandacht, erkenning of bewondering die een ander krijgt? Roddelt iemand graag over de negatieve kanten en tegenspoed van die ander? Grote kans dat de afgunst heeft toegeslagen. Doorgaans is dat een gevolg van sociale vergelijking: iemand voelt zich minderwaardig ten opzichte van een medemens, en krikt z’n gevoel van eigenwaarde op door diegene af te kraken.

Leedvermaak

In dit verband is het veelzeggend dat jaloezie raakpunten heeft met leedvermaak. Japanse onderzoekers ontdekten met hersenscans dat bij jaloezie dezelfde hersenregio actief wordt als bij lichamelijke pijn. Overkwam degene op wie de proefpersoon jaloers was iets naars, dan lichtten echter de beloningssystemen in het brein op…

Buig het om!

Wat doe je, als je jezelf betrapt op onterechte jaloezie? Kun je haar ombuigen tot iets goeds? Allereerst is belangrijk het gevoel bij God te brengen, zegt Graham Tomlin in zijn boek Doodzonde. Het geheim van het overwinnen van jaloezie is volgens hem dat we God tot nummer Eén van ons leven maken en onze eigenwaarde zoeken in Hem. En daarnaast dat we onze naasten – ook als ze ons ergeren – zien als door God geschapen en geliefde personen. Niet als bedreigingen voor onze eigenwaarde, maar als Gods manier om ons te leren groeien in liefde. Hij houdt immers ook van ons, ondanks onze onvolmaaktheid.

Een andere belangrijke sleutel is tevredenheid met wat je hebt en wie je bent. Spreuken 14:30 zegt het kernachtig: ‘Als je tevreden bent, blijf je gezond, maar als je jaloers bent, word je ziek.’

En ja, door anders met jaloerse gevoelens om te gaan, kunnen ze een positieve drijfveer worden. Vijf ombuigtips:

1. GROEIEN Jaloers op wat iemand kan? Zie het als zijn of haar gave en daag jezelf uit je eigen gaven uit te bouwen. Of nog beter: leer elkáár de dingen die je kunt. Daar groeien jullie allebei van en het versterkt de onderlinge band.
2. GUNNEN Geen enkel mens heeft alles mee. Idealiseer je de situatie van anderen, bedenk dan dat zij ook hun problemen hebben. Gun mensen hun pluspunten vanuit een liefdevol hart.
3. VERVANGEN Aan ziekelijke jaloezie liggen vaak irreële opvattingen ten grondslag. Bijvoorbeeld dat iedereen mooier is dan jij, of dat álle mannen onbetrouwbaar zijn. Achterhaal welk onrealistisch idee bij jou een rol speelt en vervang het consequent door een realistischer opvatting: dat voelt een stuk beter.
4. DANKEN Concentreer je op wat je wél hebt en dank God daarvoor. Dankbaarheid is een krachtig medicijn tegen gevoelens van jaloezie en gedeprimeerdheid.
5. PAREL Zie jaloezie – ook bij onterecht wantrouwen richting je geliefde – als stimulans om te werken aan een gezond gevoel van eigenwaarde. Je mag er zijn! Je bent een parel in Gods hand. Als je Jezus volgt, zal Hij je nog mooier maken.

Obsessieve jaloezie kan ook een symptoom zijn van een psychiatrische aandoening, waarbij iemand het zicht op de werkelijkheid verliest. Die vorm valt buiten dit artikel.

Tekst: Petra Butler

Benieuwd hoe jaloers jij bent? Doe hier de test!