Grootste te­leur­stel­ling: de opkomst

Je moet de hele avond erg alert zijn. Klopt het wat we zien en wat er wordt gezegd? Vanaf negen uur (of iets later) zijn er de eerste exitpolls: bij een aantal stembureaus is door interviewers aan mensen gevraagd wat ze hebben gestemd. Als het goed is, geeft dat een goed beeld van de uitslag. Maar die polls kloppen nooit precies, dus voorzichtigheid is geboden.

In de uren daarna verschijnen updates van die polls en vooral ook uitlatingen van politici en campagneleiders. Vrijwel allemaal proberen ze de uitslag zo te belichten dat hun partij er goed uitkomt. “Ja, we hebben verloren, maar minder dan gevreesd. En zeker niet ten opzichte van de polls of ten opzichte van de Provinciale Statenverkiezingen van 1763.” Daarmee proberen de politici en aanverwanten een positief beeld te vormen, want de krantenredacties moeten veel eerder stoppen met werken dan de stemmen geteld zijn. Niet de uitslag komt in de krant, maar het beeld van de uitslag op een bepaald tijdstip.

Daarom is het goed om de volgende ochtend, als alle stemmen zijn geteld, nog even goed naar de echte cijfers te kijken. Dan zie je vaak verrassende dingen. De grootste verliezer is deze keer het CDA; de partij verloor een kleine 200.000 stemmen. Op de voet gevolgd door VVD en SP, allebei een kleine 150.000 stemmen. D66 en GroenLinks verliezen allebei een kleine 50.000 stemmen. Ook de CU verliest: ruim 20.000 stemmen.

Grootste winnaar, met veel afstand tot alles en iedereen: de lokale partijen. Bijna 500.000 stemmen erbij. Verder een piepklein winstje voor de PvdA (596 stemmen) en een wat grotere winst voor de SGP (ruim 10.000 stemmen) en Forum, JA21, Volt, de Partij voor de Dieren en Bij1.

Conclusie: de landelijke coalitiepartijen verliezen allemaal (niet zo gek na een schaamteloos lange formatie). De kleinere, jonge partijen die het vorig jaar al goed deden bij de landelijke verkiezingen, deden het opnieuw goed. En opvallend toch: de winst van de SGP (ten koste van de CU?).

Grootste teleurstelling: de opkomst. Maar net iets meer dan de helft van de stemgerechtigden – 50,4 procent – maakte de gang naar de stembus.
En dit wisten we allemaal echt niet op woensdagavond half tien, toen de eerste polls bekend waren…