Het imposter syndrome: succesvolle mensen die denken dat ze niks kunnen

In de jaren zeventig bedachten de Amerikaanse psychologen Pauline Rose Clance en Suzanna Imes de term imposter syndrome. “Mensen met het imposter syndrome zijn succesvol en getalenteerd, maar kunnen niet accepteren dat dit hun eigen verdienste is. Ze hebben de neiging hun successen toe te schrijven aan geluk, toeval of foutjes van anderen, terwijl de omgeving ziet en waardeert dat ze het goed doen. Ze zijn continu bang om door de mand te vallen en voelen zich een oplichter,” vertelt Mariëlle Damoiseaux, werkzaam als arbeids- en organisatiepsycholoog en coach bij MD-act.

Wat zijn de oorzaken van het imposter syndrome?

“Uit onderzoek is gebleken dat mensen die van nature labieler of somberder zijn, perfectionistisch zijn of weinig zelfvertrouwen hebben, gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van impostergevoelens. Natuurlijk zijn er ook veel sombere of perfectionistische mensen die hier geen last van hebben, maar het kan het wel in de hand werken.”

Ook iemands jeugd of opvoeding kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van bedriegersgevoelens. “Sommige mensen hebben in hun jeugd strenge prestatie-eisen van huis uit meegekregen, met veel kritische beoordelingen of extreme lof. Kinderen worden enorm gestuurd door de feedback van hun ouders. Als de feedback extreem positief is wanneer je een goed cijfer hebt gehaald en je zware kritiek krijgt wanneer dit niet het geval is, komt de lat erg hoog te liggen en ontstaat het gevoel dat je altijd moet slagen,” legt Mariëlle uit.

Op social media vergelijk je jezelf met een deel van de werkelijkheid

Daarnaast kunnen social media een rol spelen bij het ontstaan van het bedriegerssyndroom. “Mensen die extreem veel op social media zitten kunnen last krijgen van impostergevoelens. Wij zijn als mensen namelijk geneigd onszelf te vergelijken met onze peers (gelijken, red.), maar op social media krijg je een vertekend beeld en vergelijk je jezelf met een deel van de werkelijkheid.”

“Het ontwikkelen van impostergevoelens is niet alleen een individueel iets, maar kan ook te maken hebben met je omgeving,” vertelt Mariëlle. “In organisaties waar bijvoorbeeld weinig vrouwen een leidinggevende functie bekleden of weinig etnische minderheden zijn, kan iemand zich een buitenbeentje voelen doordat er te weinig rolmodellen zijn of ze zich niet gelijk behandeld voelen. Daardoor kan iemand sneller last krijgen van oplichtersgevoelens.”

Wat zijn de gevolgen?

Er zijn twee manieren waarop mensen met hun bedriegersgevoelens omgaan: “Enerzijds kunnen mensen heel hard gaan werken om te voorkomen dat ze een fout maken. Ze doen zo hard hun best, dat een burn-out op de loer ligt. Anderzijds kan iemand zijn werk juist vermijden. Ze stellen hun werk zo lang uit dat het op het laatste moment moet gebeuren en dan wordt de kwaliteit vaak minder goed. Dan is er sprake van een selffulfilling prophecy: zie je wel, ik kan het niet.”

Mensen krijgen het gevoel dat ze bang moeten zijn voor hun succes

De gevolgen van een imposter syndrome kunnen enorm groot zijn. ““Wanneer mensen veel overwerken, lopen ze het risico op het krijgen van een burn-out. Ze kunnen ook het gevoel krijgen dat ze bang moeten zijn voor hun succes. Want als je heel succesvol bent en je een volgende stap aangeboden krijgt, durf je die stap misschien niet te zetten omdat je je een bedrieger voelt. Je denkt dat anderen jou verkeerd inschatten en meer in je zien dan je werkelijk te bieden hebt. Mensen kunnen dan zelfs ónder hun niveau gaan presteren om zichzelf niet in de kijker te plaatsen,” vertelt Mariëlle.

Wat voor behandeling is mogelijk?

In de praktijk van Mariëlle komen geregeld mensen met impostergevoelens. Zij gebruikt behandeltechnieken zoals de cognitieve gedragstherapie en Acceptance and Commitment Therapie (ACT) om hen te helpen. “Mensen maken een soort denkfout. Ze hebben een succes bereikt, maar schrijven het toe aan iets anders dan zichzelf. Met behulp van cognitieve gedragstherapie leren mensen bewust te worden van deze denkfout: het is al tien keer goed gegaan, waarom blijf ik zeggen dat het niet door mij komt?”  

Meestal ben je bezig de stress weg te drukken, maar ervaar het eens gewoon

Een groot gevolg van het imposter syndrome is stress. Mariëlle: “De bedriegersgevoelens roepen enorm veel stress op. Met behulp van ACT leer ik mensen om die stress niet uit de weg te gaan, maar bewust stil te staan bij de stress. Ervaar de spanning eens gewoon. Dan zul je merken dat het niet zo erg is.”

Wat kan ik aan impostergevoelens doen?

“Mocht je jezelf herkennen in de omschreven gevoelens, dan zou ik aanraden: sta eens bij jezelf stil, heb ik er echt last van? Belemmert het mij in mijn loopbaan? Word ik een minder vrolijk mens, omdat ik er veel door pieker of stress van ervaar? Als je constateert dat je daar last van hebt, zoek dan een coach of psycholoog en ga een paar gesprekken aan. Veel mensen vinden het eng om naar een psycholoog te gaan, maar zo spannend is het niet. We zijn ook maar gewoon mensen,” benadrukt Mariëlle lachend.

Het kan ook helpen om in gesprek te gaan met mensen buiten je werkveld. “Zoek een familielid, vriend of vriendin waarmee je rustig kan praten. Bespreek je gevoelens en ga samen op zoek naar wat jouw kwaliteiten zijn en waar je je successen aan te danken hebt. Voer dit gesprek niet met collega’s of vakgenoten. Het helpt niet als zij zeggen: ‘Maar je bent echt goed hoor!’, want het zijn juist je collega’s waarmee je jezelf voortdurend vergelijkt.”

Wil je meer weten over het imposter syndrome? Neem een kijkje op de website van MD-act voor meer informatie.

Lees ook: Als die mooie baan toch te veel vraagt; Marjon raakte in een burn-out