Hoe ver kun je gaan met een crucifix?

De kerken mogen dan sluiten, de crucifixen uit de inboedels krijgen gelukkig een nieuw leven: in de moderne kunst. Anikó kijkt de komende weken naar deze bijzondere, verrassende Christus-kunst. 

Het crucifix en het corpus (kruis met het lichaam van Christus) behoren tot de meest beladen symbolen van de westerse samenleving. Vaak gebruikt en misbruikt. Het beeld wijst op de kern van het christendom – opofferende liefde – maar ook op twijfel, de dood, en uiteindelijk de opstanding als ultieme uitdrukking van hoop.

Het gebruik van het beeld van Christus kan ook een expressie van een spiritueel onderzoek of een algemene existentiële zoektocht zijn. Het verhaal van de geboorte van de Messias, zijn kruisdood en opstanding, confronteert ons met onze verlangens en de grote vragen van het leven. Nog altijd worden deze symbolen en betekenissen, die het verhaal van Christus dragen, als zodanig herkend.

Volgens kunsthistoricus Joost de Wal begon het hergebruik van devotionalia rond 1964. Toen ging de Nederlandse kunstenaar Jacques Frenken als eerste met afgedankte devotieobjecten aan het werk. De reacties waren heftig. Destijds was zoiets ongekend. Maar de toon was gezet. Kunstenaars gingen steeds vaker oude symbolen hergebruiken. Een van de bekendste voorbeelden is Piss Christ van Andres Serrano uit 1987. Hier vind je een beeldmeditatie over dit kunstwerk.

Wat helpt ons in het voortrazende bestaan?

Vanaf ongeveer de eeuwwisseling verstomde de (meestal) kritische toon enigszins. Een nieuwe generatie kunstenaars ging over op een oprechte zoektocht naar zingeving met behulp van oude wijsheden. Oude christelijke symbolen werden en worden, naast alle andere filosofieën en religies, weer vanuit een open houding onderzocht. Vaak met verrassende resultaten, waarbij het de kunstenaars lukt de tijdgeest te spiegelen en soms zelfs vooruit te wijzen.

Ik ben gefascineerd door deze ontwikkeling. Opgevoed met de katholieke én de protestantse traditie, in tijden van onderdrukking in Hongarije, begrijp ik de gevoeligheid van dit symbool al te goed.

Het christendom en onze kijk daarop verandert, maar de grote vragen van het leven blijven hetzelfde. We verwonderen ons over de kostbaarheid van zijn. Maar we stellen ook de vraag of we nodig zijn. Is de wereld, zijn wij waardevol? Oude antwoorden worden heroverwogen. Zijn ze in staat ons opnieuw raad en richting te geven? In het voorbijrazende bestaan reiken we naar eeuwenoude symbolen om te onderzoeken hoe vormen, zo beladen met inhoud, iets ouds en nieuws te zeggen hebben voor onze tijd.

Foto crucifix: Perseverance, Marijn Morée (Den Helder, 1951), 2001, textiel, gips, 64 x 45 x 30 cm, collectie kunstenaar, Westdorpe © Marijn Morée, c/o Pictoright Amsterdam 2017. Het kunstwerk is binnenkort te zien in het Noordbrabants Museum.