‘Ik heb mijn laaggeletterdheid jarenlang weten te verbloemen’

Veel laaggeletterden houden jarenlang verborgen dat ze moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen en durven hier uit schaamte met niemand over te praten. Ze verzinnen smoesjes en trucjes om het voor de mensen om hen heen te verbergen. “Hierdoor is laaggeletterdheid een verborgen maatschappelijk probleem”, waarschuwt Anita Witzier, die zich als ambassadeur inzet voor de Stichting Lezen en schrijven.

“Het is belangrijk om te beseffen dat laaggeletterdheid iets anders is dan analfabetisme; dat betekent namelijk dat je helemaal niet kunt lezen en schrijven”, legt Anita Witzier uit. “Laaggeletterden kunnen meestal wél lezen en schrijven, maar hebben moeite de context van wat er staat te begrijpen. Een van de oorzaken hiervan is dat er verschrikkelijk ingewikkeld wordt gecommuniceerd door officiële instanties en de overheid, met veel wollig taalgebruik.”

Er wordt verschrikkelijk ingewikkeld gecommuniceerd door officiële instanties

Anita wijt dit aan de snelle opmars van de digitalisering in de maatschappij. “Bankzaken, overheidszaken, subsidieaanvragen, alles gaat tegenwoordig online. Als je de basisvaardigheden mist om op digitaal gebied mee te komen, loop je vast in deze maatschappij. Als je je niet kunt redden op internet, heb je ook nog eens kans om belangrijke subsidies mis te lopen.” De Stichting Lezen en Schrijven maakt organisaties en instanties bewust van moeilijk taalgebruik op hun sites of in hun manier van communiceren, zodat voor iedereen duidelijk is wat zij bedoelen.

Taalsteunpunten

Om mensen met laaggeletterdheid te helpen zijn er in het hele land taalsteunpunten opgezet. Deze steunpunten zijn erg laagdrempelig. “Toch zullen laaggeletterden wel zelf een drempel over moeten gaan en om hulp moeten vragen”, benadrukt Anita Witzier. Irma van Leerdam (54) weet uit ervaring dat het moeilijk is om toe te geven dat je een taalprobleem hebt, “Ik heb jarenlang mijn laaggeletterdheid weten te verbloemen.” Doordat Irma vanaf haar geboorte te maken heeft met een chronische ziekte heeft zij in haar jeugd bepaalde kansen gemist en is haar taalontwikkeling blijven steken op het niveau van een basisschoolleerling. “Ik bleek taalniveau 1F te hebben, dat betekent dat ik op het niveau zat van een leerling in groep 8 van het basisonderwijs. Om je in deze maatschappij te redden heb je minstens taalniveau F2 nodig.” 

Ik heb mijn laaggeletterdheid jarenlang weten te verbloemen

Als Irma eind veertig is en de digitalisering steeds meer terrein wint, beseft zij pas echt hoe slecht haar taalvaardigheden zijn. “Ik typte woorden verkeerd en kon op internet niet vinden waar ik naar op zoek was.” Anita Witzier wijst erop dat laaggeletterdheid niks met intelligentie te maken heeft, iets wat vaak wordt gedacht. Irma bevestigt dit: “Tijdens mijn hbo-opleiding keek mijn vriendin al mijn verslagen na en verbeterde de taal- en spelfouten die ik maakte. Zo laveerde ik overal tussendoor, zonder dat mijn gebrek aan taalvaardigheid aan het licht kwam. Pas toen ik te horen kreeg dat ik laaggeletterd was, besefte ik hoeveel extra moeite ik heb moeten doen om mijn diploma te behalen. Dat maakt dat ik nóg trotser ben op mijn diploma.”

Laaggeletterdheid (h)erkennen

Toen Anita Witzier vanuit de Stichting Lezen en Schrijven de vraag kreeg of zij ambassadeur wilde worden, hoefde zij hier niet lang over na te denken. “Ik ben zelf een fervent lezer. Een boek neemt je overal mee naartoe. Het is reizen terwijl je thuis bent. Je wordt meegenomen naar werelddelen en beleeft avonturen die je zelf nooit mee zult maken, dat gun ik iedereen! De gedachte dat er mensen zijn die hier niet van kunnen genieten, puur omdat zij de vaardigheden missen, gaat mij aan het hart. Ik hoop - samen met alle vrijwilligers van de Stichting Lezen en Schrijven - huisartsen en organisaties ervan te doordringen dat het belangrijk is om laaggeletterden te herkennen en door te verwijzen naar taalsteunpunten. Daar kunnen zij dan verder geholpen worden door taalmaatjes, dat zijn ervaringsdeskundige vrijwilligers.”

Mijn leven is enorm verrijkt sinds ik een taalcursus heb gevolgd

Irma is inmiddels één van de vele taalmaatjes die haar ervaringen inzet om lotgenoten te helpen. “Voor mij is er een wereld opengegaan nadat ik de taalcursus heb gevolgd en mijn taalachterstand wist weg te werken. Mijn laaggeletterdheid maakte mij onzeker. Ik begreep niet dat ik, ondanks het feit dat ik een hbo-diploma op zak had, vastliep op taalgebied. Mijn leven is enorm verrijkt sinds ik de taalcursus heb gevolgd en kan meekomen in deze digitale maatschappij. Het is mooi om andere mensen te helpen met mijn ervaring. Ik had geen idee dat er zoveel laaggeletterde mensen zijn; als je blind bent loop je met een stok, als je niet kunt lopen zit je in een rolstoel, maar laaggeletterdheid zie je niet aan de buitenkant.”

Toename van het aantal laaggeletterden

Het aantal laaggeletterden in Nederland stijgt elk jaar. “Een op de vier vijftienjarigen gaat met een taalachterstand van school”, weet Anita Witzier. “Een paar jaar geleden was dit nog een op de vijf. Hierdoor kunnen jongeren onvoldoende deelnemen aan de maatschappij. Dit zijn de laaggeletterden van de toekomst.”

Daarnaast speelt vergrijzing een grote rol. Naarmate mensen ouder worden, verliezen zij cognitieve vaardigheden, zoals lezen, schrijven en rekenen. In tegenstelling tot de publieke opinie draagt migratie maar voor een klein deel bij aan de stijging van het aantal laaggeletterden. Deze groep mensen heeft weliswaar een andere moedertaal, maar zij leren lezen en schrijven in de Nederlandse taal via inburgeringstrajecten.”

De Week van Lezen en Schrijven

Stichting Lezen en Schrijven maakt laaggeletterdheid en de aanpak hiervan bekender bij het Nederlandse publiek. Jaarlijks organiseert de stichting in september de Week van Lezen en Schrijven. Tijdens deze themaweek organiseren honderden gemeenten, scholen, bedrijven, bibliotheken, ziekenhuizen, woningcorporaties (online) activiteiten rondom taal, lezen, schrijven en digitale vaardigheden voor mensen in de eigen wijk, dorp en/of stad.

Meer informatie over laaggeletterdheid is te vinden op de site van Stichting Lezen en Schrijven.