In een kroeg zitten Luther, Calvijn en de paus...
Ruzies over geloof zijn helaas van alle tijden. Kunstenaars die oproepen tot vrede gelukkig ook. Francis bespreekt met ons een kostelijke spotprent uit het jaar 1650.
Wie heeft er gelijk: de protestanten, de wederdopers of toch de katholieken? Die geloofsstrijd wordt gevoerd in de 17e eeuw, en kunst vormt daarin een belangrijk wapen. Spotprenten moeten overtuigen van De Waarheid. Op het schilderij hieronder zie je bekende vertegenwoordigers van verschillende geloofsgroepen rond de tafel. Een vrouw in rood maakt haar grootse entree, inclusief wapperend gewaad en streng gezicht, de verzamelde heren kijken verstoord op…
De hervormers versus de paus
Helemaal links aan tafel zit Calvijn met z’n typische baard en baret. Hij is druk bezig sinaasappels (verwijzend naar de hem goedgezinde Oranjes) over een gebraden ‘kalf fyn’ te knijpen. De overgebleven schillen probeert hij in de pap van de persoon naast ‘m te gooien. Zijn buurman is een rijk gekleed figuur met een driekroon op het hoofd, dit moet de paus zijn. Op schoot heeft hij een paar katten en een scheve kom pap, samen: ‘katten-die-lecken’. De tekst boven z’n hoofd maakt duidelijk dat hij, als z’n ‘kok’ weer uit Spanje terug zou komen, graag het complete tafelgezelschap zou verjagen. Niet voor niets, want aan de andere kant naast hem zit Maarten Luther. Hij bespeelt z’n ‘luyt teer’. De hervormer zou het liefst harmonie brengen, de maat aangeven – maar niemand luistert. Subtiel wordt hier de geringe rol van Lutheranen in de calvinistische Republiek verbeeld. Wat verstopt in de rechterhoek zien we iemand die vlakbij het vuur zijn stukje brood (weder)doopt in een schaal water, hier hebben we de doperse leidsman Menno Simonsz. De tekst naast hem op de vloer maakt ons duidelijk dat de heren aan tafel hem het liefst in het vuur zouden gooien.
De dame arriveert niet op een heel gezellig feestje, dat lijkt ze zich goed te realiseren. Wat komt ze hier doen? Zij, de personificatie van de Vrede, is gekomen om de aanwezigen – en daarmee hun kerkgenootschappen – op te roepen de vrede ter hand te nemen, precies zoals zij een bloeiende olijftak stevig vasthoudt. In de bijbehorende tekst zien we dat ze doorheeft dat dit een bijna onmogelijke taak is: ‘en Van hondert die dit lesen. Qualyck tien diet sullen verstaen.’ Op de schilderijen aan de muren wordt haar vredesboodschap nog eens benadrukt door personificaties van Caritas en Justitia, Liefde en Recht.
We spreken over een periode van religieus extremisme, waarin hervormers met bloedfanatieke volgelingen zelfs fysiek geweld niet schuwden. Opgevoed als orthodoxe protestant leerde ik altijd over al het goeds dat de Reformatie ons had gebracht. Nog steeds kan ik genieten van Luthers Tafelreden, van het werkethos dat Calvijn ons indirect heeft bijgebracht. Maar nog gelukkiger word ik van wat dit kunstwerk mij heeft geleerd: ook tijdens al het religieuze tumult destijds waren er mensen die opdracht gaven dit kunstwerk te maken. Zij verkozen vrede boven strijd, misschien zelfs boven het eigen, precieze gelijk.
Vredig liefhebben
En ja, soms is het heel hard nodig om te strijden voor dat waarin je gelooft, in Luthers geval bijvoorbeeld voor de genade die hij had ontdekt. Maar even vaak past het ons ook om te luisteren, om aan tafel te gaan met mensen die héél anders denken dan wij. Niet om ruzie te maken of met sinaasappelschillen te gooien, maar om te leren van de Vrede. Om over onszelf en ons gelijk heen te stappen en de ander te zien, te horen, lief te hebben. En dan mag de Vrede wat mij betreft best eens dramatisch komen binnenvallen als we weer eens verzanden in een eigenwijs ‘Ja, maar…’.
Dit schilderij is onderdeel van de collectie van museum Catharijneconvent in Utrecht. Voor meer info: catharijneconvent.nl
Geschreven door
Francis Boer
