Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Je kunt niet alles verklaren met de ratio, hoezeer je het misschien ook wilt…

Wetenschapsverheerlijkers, eat your heart out. Je kunt alles wat er gebeurt in je leven wel rationeel willen uitleggen, maar er zijn nu eenmaal ervaringen die de ratio overstijgen. Dat kun je ontkennen, maar Rob legt uit dat er nog een manier is waarop je ermee kunt omgaan. 

Deel:

Op een zondagochtend, ongeveer twaalf jaar geleden stond ik te preken en hoorde ik een geluid. Het was een onmiskenbaar geluid, het geluid van plastic op metaal. Ik herkende het, want het was het geluid van stoelen die opgestapeld worden. Ik keek rond door de ruimte – waar zo’n 1800 mensen zaten – tot ik de consternatie zag rechtsachter in de zaal.

Ik realiseerde me dat er een medische noodsituatie gaande was. Een man had een attaque gekregen en ze waren de stoelen aan het opstapelen om ruimte vrij te maken om hem op de grond te leggen. Ik stopte met preken en vroeg de gemeente of er een dokter of een verpleegkundige in de zaal was en zei dat we hen achterin nodig hadden. Verschillende mensen stonden op en snelden zich die kant op.

Vervolgens nodigde ik de gemeente uit om te bidden voor deze man, op de plek waar ze zaten. Mensen verzamelden zich in groepjes van twee of drie personen en begonnen samen te bidden, toen ik een vrouw hoorde snikken. Het was de echtgenote van die man. Je kon haar door de hele zaal horen, haar gesnik en het geluid van de dokters die de man probeerden te reanimeren. En geleidelijk aan hoorde je het geluid van een ambulancesirene dichterbij komen.

Mooi op een vreemde manier

Het was surrealistisch, om het zachtjes uit te drukken. Toen vroeg ik of iemand ons wilde voorgaan in gebed vanaf z’n zitplaats. Ik vroeg of hij of zij wilde gaan staan en om hardop te bidden voor deze man, zodat we het allemaal konden horen.

Een vrouw ging staan en begon luid te bidden. Ze was een jaar of tachtig en ze bad met de meest ongebruikelijke falsetstem die ik ooit had gehoord. En ze gebruikte allerlei Statenvertaling-uitdrukkingen.

Je denkt vast wat raar. Maar dat was het niet, het was mooi op een vreemde manier, en het ging onder je huid zitten. In die enorme zaal vol mensen was het nu doodstil, je hoorde alleen nog de geluiden van de artsen en het gesnik van de echtgenote en deze oudere dame die zangerig een wanhopig gebed opzond.

Uiteindelijk kwam de ambulance, ze reden de man naar buiten op een brancard, de ambulance reed weg en we gingen verder. Met die preek is het nooit meer goed gekomen.

Hij had geen pols meer

Na afloop kwam een man op me af, om met me te praten. Hij vertelde me dat hij een arts was. Hij had door de jaren heen elke denkbare situatie behandeld en toen hij doorkreeg wat er aan de hand was tijdens de preek was hij als een van de eersten bij de man die een attaque had gekregen. Toen zei hij

Rob, die man was gestopt met ademen en hij had geen pols meer. Al een aantal minuten lang. We waren hem kwijt. Dit is mijn werk, ik weet waarover ik het heb, en ik zeg je, hij was heengegaan. We bleven het proberen, maar zonder resultaat op onze inspanningen. En toen begon die vrouw te bidden en opeens schokte zijn lichaam en z’n hartslag kwam terug en hij begon weer te ademen. 

Dus wat gebeurde er die zondagochtend met die man die op de vloer lag tussen die opgestapelde stoelen?

Voor sommigen is dat heel duidelijk: Mensen bidden om hulp voor deze man en God hoorde hun gebeden en de man werd tot leven gewekt.

Vrij eenvoudig, toch?
Hoeveel duidelijker wil je het hebben?

(Nou, als je een geliefde bent kwijtgeraakt aan kanker en je hebt dagelijks voor hem gebeden, vier jaar lang, dan is duidelijk niet het eerste woord dat in je opkomt…)

Voor anderen geldt, en ik probeer het zo nauwkeurig mogelijk te zeggen, dat er iets in je gebeurde toen je las wat die arts tegen mij zei, nietwaar? Iets binnen in jou verstrakte, kromp ineen en deinsde achteruit – er werd een muur opgetrokken. Iets binnen in jou heeft gedurende ongeveer een tiende van een seconde de mogelijkheid overwogen dat die gebeden veroorzaakten dat die man tot leven werd gewekt, voordat iets wat veel sterker was kwam aanstormen met een volmondig ‘Nee!’ Het idee dat het hier ging om een wonder was als een woord dat je in het natte zand schrijft … Luttele seconden voordat een enorme golf de letters wegspoelt.

Wat was dat iets nou, dat opkwam in die microseconde, tussen die ene mogelijkheid overwegen en het vastberaden besluit van dat ‘Nee’? 

Er is een aantal antwoorden op die vraag, ik richt me nu op één.

Explosie van ontdekkingen

Een paar honderd jaar geleden was er in de westerse wereld een explosie van ontdekkingen en rede en logica die leidde tot wat velen de moderne tijd noemen. Er ontstond een wetenschappelijke methode, waarbij met behulp van analyse en data en herhaalbaarheid een duizelingwekkende hoeveelheid nieuwe technologieën en kennis werd voortgebracht. Deze periode wordt ook wel de Verlichting genoemd en het droeg in zich de kiemen van een schier eindeloze lijst van overvloed en geneesmiddelen en doorbraken waarvan we nog elke dag profiteren.

Het heeft ook iets anders met zich meegebracht, iets wat van tijd tot tijd problemen geeft. Wanneer het laboratorium de overheersende plaats wordt om te bepalen wat waar is, met z’n beperkte filters van data en analyse, dan kan het ons er per ongeluk toe brengen om alles te verwerpen wat niet past binnen die rigide criteria.

Dus als iemand het verhaal hoort van die zondagochtend en het onmiddellijk afdoet met ‘dat is belachelijk’, dan weerspiegelen ze in veel opzichten een bepaald wereldbeeld dat is opgekomen uit een bepaalde periode in de geschiedenis, een wereldbeeld dat alleen ruimte laat voor datgene wat verklaard en bewezen kan worden volgens een zeer beperkte set van filters en criteria.

Dingen waarvoor geen categorieën zijn

Waarom ga ik hier zo over door?
Omdat de Bijbel is geschreven vóór die periode in de geschiedenis, voordat mensen de beschikking hadden over deze specifieke filter om hun ervaringen te verwerken. 

Het zou ons dan ook niet moeten verrassen dat de schrijvers van de Bijbel wonderen en openbaringen en gebeurtenissen beschrijven die wij moderne mensen vaak direct verwerpen. Ze leefden in een andere wereld.

Verder zijn er tal van plaatsen in de wereld waar de wetenschappelijke methode niet de overheersende manier van kijken naar de wereld is. En als je daarnaartoe gaat en je ontmoet de mensen die daar wonen en brengt tijd met ze door, dan zie je vaak dingen voor je ogen gebeuren die gewoon niet verklaard kunnen worden. 

Sommige van jullie weten precies waarover ik het heb. Je ging naar de juiste scholen en opleidingen, je hebt alle vakken gevolgd, je bracht tijd door in het lab, je hebt de academische titels op zak en je ziet jezelf als onderdeel van een goedopgeleide, ruimdenkende, rationele, TED-talk samenleving die dat rare, primitieve, pre-rationele, religieuze gedoe achter zich heeft gelaten. Maar toen ging je reizen en je bracht tijd door in culturen buiten die van jezelf en je zag dingen waarvoor je geen categorieën hebt. Of misschien gebeurde het dichterbij huis. Hoe dan ook, je zag dingen die je voorheen zou verwerpen, maar die je nu daadwerkelijk ondervond.

We staan op een kruispunt in onze cultuur

Waarom wijs ik hierop?

Omdat we op een belangrijk kruispunt staan in onze cultuur met betrekking tot ervaring, met name religieuze ervaring, en bovenal hoe we de Bijbel lezen.

Sommigen leggen dat als volgt uit:

Er is een pre-rationeel geloof. Dat is dat gekke, religieuze gedoe dat je in verlegenheid brengt, je ineen doet krimpen, ervoor zorgt dat je je afstandsbediening naar de tv wil gooien als er zo’n vervelende dominee wordt geïnterviewd op CNN, die verdedigt waarom hij de heilige boeken van anderen verbrandt.

Dan is er het rationele wereldbeeld. Dat voelt aan als een stap voorwaarts in z’n heldere denken en analyse. Het lacht om een deel van de waanzin die voorkomt in kerken, en maakt allerlei kalme, koele, beredeneerde punten over hoe achterlijk en primitief die religieuze onzin is. Dit rationele wereldbeeld is meestal reductionistisch, in die zin dat het de werkelijkheid beziet als beperkt tot materie, tot deze wereld, tot dat wat geproefd, aangeraakt en ervaren kan worden op een zintuigelijk niveau. Geesten en goden en het hiernamaals en dergelijke worden algemeen afgewezen, welk bewijs heb je ervoor, per slot van rekening?

Ervaringen die deze categorieën overstijgen

Het probleem is dat er ervaringen zijn die deze categorieën overstijgen. Sommige van de krachtigste en meest betekenisvolle momenten in het leven zijn helemaal niet rationeel. Wat denk je van verliefd worden, of een kind krijgen? Of iets voor je ogen zien gebeuren dat niet verklaard kan worden door welke mate van wetenschap of intelligentie dan ook. (Dat is wat mensen bedoelen als ze zeggen dat ze spiritueel zijn, maar niet religieus – ze hebben de overtuiging dat er meer is, dat de categorieën van het hyperrationalisme niet groot genoeg zijn, maar ze willen niets te maken hebben met pre-rationale gekte, want dat voelt als een stap terug…)

Dit leidt tot een andere fase, één aan de andere kant, één die ‘rationeel’ omvat, maar ook verder gaat.

Trans-rationeel

Pre-rationeel ——> Rationeel ——> Trans-rationeel

Wat je misschien wel hebt gevoeld in deze serie, maar waarvoor je niet de woorden had, is dat ik over de Bijbel heb geschreven vanuit een trans-rationeel perspectief. 

Een trans-rationeel begrip houdt in dat je je realiseert dat het meest rationele perspectief datgene is wat openstaat voor wat niet verklaard kan worden. Je laat je verstand niet achter, het is de volledige inschakeling van het verstand dat ertoe geleid heeft dat je gelooft in God. Je houdt niet vast aan primitieve, ouderwetse opvattingen wanneer je wonderen en het bovennatuurlijke bevestigt, je bent gewoon gaan inzien door concrete ervaringen dat niet elke gebeurtenis past door de beperkte filters van de wetenschappelijke methode. Je bent gaan inzien dat een deel van wat doorgaat voor ruimdenkend in feite heel vooringenomen is in de verwerping van alles wat niet geanalyseerd kan worden in een laboratorium.

Trans-rationeel gaat over openstaan voor geest, voor dat wat niet benoemd kan worden, maar wat reëel is, voor de goddelijke aanwezigheid in de Schriften die leidt, geneest, troost en hoop geeft.

Geschreven door

Rob Bell

--:--