Kun je weinig met de Bijbel? Lees dan dit stuk even...

De eerste preek die ik ooit heb gehouden, herinner ik me als de dag van gisteren. Het is een van mijn helderste herinneringen. Ik was 21 en had zelf aangeboden te preken (Wie doet zoiets nou? Heb je daar ooit van gehoord?). Ik had nog maar een paar woorden gesproken toen ik al wist dat het de bedoeling was dat ik dat mijn leven lang zou doen. Het voelde werkelijk alsof de rest van mijn leven begon, als een nieuwe start, alsof ik mijn bestemming had gevonden.

Dat klinkt natuurlijk wat dramatisch, maar dat was precies wat er gebeurde.

Die preek werd de eerste van vele.

Ik bestudeerde een Bijbelgedeelte, bereidde mijn preek voor en hield die. Daarna bestudeerde ik een ander Bijbelgedeelte, bereidde mijn preek voor en hield die…

Ik hou er zo van

Dat is wat ik nu al een tijdje doe. En ik vind het steeds fijner. Ik hou van het vak, het proces, de inspanning, het opwindende gevoel als je er bijna bent maar nog nét niet. Ik hou van de uren van studie en bespiegeling. Ik hou ervan als de puzzelstukjes in elkaar beginnen te passen. Ik hou ervan als ik tijdens het werken opeens iets zie wat me niet eerder was opgevallen. Dan zit ik daar in mijn eentje aan mijn bureau, schuif mijn stoel achteruit en haal eens diep adem, helemaal opgetogen dat ik iets heb ontdekt wat ik met anderen kan delen.

Dit vertel ik allemaal omdat ik dominee ben en dus altijd bij de Bijbel begin. En de Bijbel, dat weet iedereen, levert vaak problemen op. Sommigen vinden alles maar onzin, al hebben ze geen idee wat erin staat. Anderen vertrouwen het niet.

Weer anderen beschouwen de Bijbel als hindernis op de weg naar evolutie en verlichting en er zijn ook mensen die steeds weer met dezelfde verzen aankomen terwijl ze zich afvragen waarom iedereen – ook zijzelf – alles zo saai vindt. En dan zijn er nog mensen die op onderdelen zo veel moeite met de Bijbel hebben dat ze niet eens weten waar ze moeten beginnen…

Lees dit als je weinig met de Bijbel kunt

Zelf ga ik de Bijbel steeds fascinerender vinden. Wanneer ik terugbik op de jaren dat ik al preek, zijn er een paar uitgangspunten waarmee ik de Bijbel benader, en die zal ik hieronder zo goed mogelijk toelichten.

Dus als je weinig kunt met de Bijbel, erop afknapt of er te veel onoverkomelijke kwesties aan kleven, dan is dit blog voor jou.

1. Je moet beginnen met wat je hebt.

Een vriend van mij, Peter Rollins (die heel goede boeken schrijft), gebruikt het beeld van een bijeenkomst van Anonieme Alcoholisten. Die vereniging is zo succesvol omdat ze begint bij wat Rollins de ‘materiële werkelijkheid’ noemt. Daarmee bedoelt hij dat je daar niet kunt doen alsof. Geen verstoppertje spelen. Je kunt niet ontkennen wat je hebt gedaan, je niet beter voordoen dan je bent. Je bent verslaafd aan alcohol, je hebt je leven niet meer in de hand en je hebt hulp nodig. Zoals je daar zit in dat zaaltje, op een klapstoel en met een kop koffie, dat is de naakte waarheid.

Wanneer je je zou voorstellen met: ‘Hallo, ik ben … en ik ben alcoholist – maar dat is niet zo erg, hoor, want ik ben eigenlijk heel getalenteerd en heb al veel bereikt en trouwens, dit soort bijeenkomsten zijn niet echt mijn ding…’ dan weet iedereen meteen dat je hier nog niet aan toe bent. Je meent het niet echt. Pas als je helemaal aan de grond zit en bereid bent om de rauwe werkelijkheid van je ellende en machteloosheid eerlijk onder ogen te zien en te accepteren, is er een kans dat je op een dag van de drank af komt.

Dat begrip, ‘materiële werkelijkheid’, ga ik toepassen op de Bijbel.
De Bijbel bestaat uit teksten van echte mensen die ooit echt ergens hebben geleefd. Dat is er. Dat is de Bijbel in de eerste plaats. Dat moet ons beginpunt zijn. Die Bijbelschrijvers waren egocentrisch, grappig, hebberig, liefdevol, onberekenbaar, gul, enthousiast en ze konden heel erg domme dingen uithalen.

Net als wij.

Ze maakten van alles mee.
Ze vertelden verhalen.
Ze deden hun best om de juiste woorden voor hun ervaringen te vinden, hun verhalen te vertellen.

Dat betekent dus dat als je de Bijbel gaat lezen, je moet beginnen met wat je hebt, met wat je weet, met de concrete werkelijkheid.

Dat is je uitgangspunt.

2. Hoe meer veronderstellingen je van tevoren hebt, hoe minder interessant je de Bijbel zult vinden.

Even een denkexperiment als begin: Je weet van alles over God en de Bijbel. Je hebt overtuigingen, bedenkingen, meningen, emoties, ervaringen. Je hebt dingen van anderen gehoord. Dingen gelezen. Oordelen over de God in wie je al dan niet gelooft. Enzovoort. Stel je voor dat al die veronderstellingen knikkers zijn. Stuk voor stuk glanzende balletjes.

Zie je het voor je? Mooi zo. Stop nu al die knikkers in je zak. Of doe ze in een emmer. Of in de bekerhouder van je auto – je snapt wat ik bedoel: leg ze weg, ergens waar je ze niet ziet.

Nu ga je de Bijbel lezen.
Zonder al die knikkers.

Toe maar.
Gewoon proberen.
Kies een willekeurig stuk.
Begin zomaar ergens.

Probeer te lezen zonder meteen de rol die God in de tekst speelt in te vullen.

Als je dat doet, kun je alleen op de woorden zelf afgaan. Woorden die door mensen zijn geschreven, door mensen bewerkt, door mensen vastgesteld.

Dat is je uitgangspunt.

Nu gaan we kijken naar de vragen die vaak worden gesteld als mensen het over de Bijbel hebben. We concentreren ons op de meest voorkomende vragen, clichés bijna:
Waarom geeft God opdracht andere mensen te doden?
of:
Waarom heeft God de mensen geschapen als Hij toch wist dat ze er een zootje van zouden maken?
en:
Waarom moest Jezus sterven? Kon God de wereld niet op een andere manier redden?

Die heb je vast weleens gehoord, toch? Maar als je nu aan die vraagstellers zou vragen hoe ze aan hun ideeën over die God komen, krijg je als antwoord waarschijnlijk: ‘Uit de Bijbel’.

Volg je het nog?
Snap je waarom dit problemen geeft?

Iemand die met zulke vragen komt, had al voordat hij de Bijbel begon te lezen een aantal veronderstellingen, overtuigingen en gedachten over God en de Bijbel. Dat betekent dat hij telkens controleert of wat hij leest wel klopt met wat hij van tevoren al had besloten over God en zijn karakter. (Dat geldt vooral voor gelovigen die zijn opgegroeid met een bepaalde kijk op God – dan wordt het heel lastig om de Bijbel met andere ogen te lezen.)

Vandaar dat het de kunst, de uitdaging, een aanmoediging is om de Bijbel te lezen terwijl je je zo veel mogelijk bewust bent van je ‘knikkers’ en die zo lang mogelijk in de lade laat liggen. Daarom gebeurt het ook vaak dat als mensen met een kerkelijke achtergrond gaan studeren en voor een vak als Literatuur of Vergelijkende religiewetenschappen de Bijbel moeten lezen, die plotseling heel boeiend vinden. In feite waren ze immuun geworden voor het imponerende karakter van de Bijbel doordat ze er tijdens hun opvoeding zo veel uitleg over hebben gekregen…

Dat brengt me bij het volgende punt.

3. Pas op voor preken die iets willen bewijzen over de Bijbel.

Niet alleen zijn die doorgaans behoorlijk saai, en is het onduidelijk wie de doelgroep is (want de toehoorders bestaan uit mensen die op zondagmorgen niks beters weten te bedenken dan vroeg op te staan en ergens binnen te gaan zitten luisteren naar iemand die praat over een boek dat duizenden jaren geleden is geschreven door mensen in een ander land, met een andere cultuur en in een vreemde taal. Die hoef je waarschijnlijk niet te overtuigen…)

Maar bovenal missen die preken helemaal waar het om gaat.

De Bijbel is geen redenering, maar een neerslag van wat mensen meemaken. Het gaat er niet om dat je bewijst dat de Bijbel het woord van God is, of geïnspireerd of welk woord daar ook maar voor gebruikt wordt, maar het gaat erom dat je de verhalen laat spreken met zo veel betekenis en dynamiek dat je erachter komt wat de oorspronkelijke schrijvers geïnspireerd heeft.

(Want als iets je inspireert, is bewijzen dat het geïnspireerd is wel het laatste waaraan je denkt. Dat je geïnspireerd bent, vergt al je aandacht.)

Als je probeert te bewijzen wat het is,
ben je al verstrikt in het moeras.

Maar als je je verdiept in de menselijke kant, dan wordt het ineens interessant…

4. Laat het dus zijn wat het is.

Er zijn veel passages die behoorlijk mysterieus zijn, er worden soms woorden gebruikt waarvoor we geen toereikend modern equivalent hebben en bepaalde verhalen bevatten gewoonten en rituelen die we tegenwoordig niet kunnen plaatsen…

Maar als je je knikkers in de emmer laat en aandachtig leest en luistert, ga je het onderliggende verhaal begrijpen, een verhaal over mensen die langzaamaan inzicht krijgen in het grotere plaatje, die steeds meer leren wie God is en wat Hij met deze wereld van plan is.

Je gaat dan andere vragen stellen omdat je geleidelijk realiseert dat als je steeds beter leert luisteren naar de menselijke kant van het verhaal, je steeds meer gaat ontdekken dat er iets in hun levens aan het werk is, iets wat voortdurend aandringt, iets wat hen niet met rust laat.

En vervolgens besef je dat diezelfde kracht, die aanwezigheid, die roeping ook aan jou trekt. En aan anderen om je heen.

Wat het ook is, het laat ook jou niet met rust.

Kortom: wat je invalshoek ook is, laat de Bijbel zijn wat hij is.
Als je met allemaal kwesties tobt, laat die dan los.
Als je nog steeds erg snel je oordeel klaar hebt, leg dan nog wat meer knikkers opzij.
Als je maar op één manier kunt kijken, vraag dan of je ogen geopend worden.

Dit stuk werd eerder gepubliceerd op 25 mei 2016