Met deze tips leer je echt luisteren en verbinding te maken

Waar denk jij aan bij het woord luisteren?

Otto Kamsteeg: ‘’Mijn eerste gedachte is dat luisteren niet zo eenvoudig is. Het kan een hele klus zijn om daadwerkelijk te begrijpen wat de ander wil zeggen. Wat hem of haar beweegt. Bij luisteren denk ik aan hard werken.’’

Ik geloof dat we gemaakt zijn om verbinding te maken met de ander

Wat is het doel van luisteren?

‘’Voor mij zou dat zijn: verbinden. Door echt te luisteren ontstaat er hopelijk iets gemeenschappelijks. Dat je denkt: ‘Ah, maar dat houdt de ander dus bezig.’ En dan kan er iets moois ontstaan, zoals verbinding en heelheid. Daardoor kun je samen verder komen. Dat is vruchtbaarder dan twee eilanden die niet luisteren naar elkaar, die elkaar maar blijven bestoken en uiteindelijk niet verder komen.

We hebben elkaar nodig. Ik geloof dat we gemaakt zijn om verbinding te maken met de ander. Door te luisteren is er vaak meer verbinding mogelijk dan je soms van tevoren bedenkt.’’

Leren luisteren naar een ander, hoe doe je dat?

‘’Toen ik me voorbereidde op dit interview moest ik denken aan een uitspraak van Miroslav Volf, een Kroatische theoloog. In een ontmoeting heb je in principe twee mensen. Jezelf en de ander. Maar op het moment dat je gaat zitten om echt naar elkaar te luisteren, dan komen er nog eens twee personen bij; het beeld dat ik van de ander heb en het beeld dat de ander van mij heeft.

Ik word nu geïnterviewd door jou, een redacteur bij Eva, en daar heb ik een bepaald beeld bij. En jij hebt een beeld van mij. Vervolgens heb je nog twee personen die meedoen aan het gesprek. Dat is het beeld dat ik van mezelf, en het beeld dat jij van jezelf hebt.

Bij luisteren gaat het er niet om dat je het eens wordt met elkaar, maar het gaat erom dat je de ander recht doet. Dat doe je door te proberen te begrijpen wat de ander vindt. Te luisteren naar wat hij of zij probeert over te brengen. Dat betekent dat ik voorbij moet leren gaan aan de beelden die ik heb van de ander en van mezelf. Dan doe je recht aan de ander.’’

Jij hebt je onder andere gespecialiseerd in polarisatie, waarom kan het lastig zijn om naar iemand te luisteren met een andere overtuiging?

“Bij polarisatie gaat het om een gedachteconstructie die we bouwen op een daadwerkelijke gebeurtenis. Iemand wilde zich bijvoorbeeld niet laten vaccineren of boosteren. Dat is dan een feit. In een gepolariseerde omgeving plakken we daar snel een label op, een gedachteconstructie. Iemand die zich niet wil laten vaccineren is dan ineens ‘wappie’. Hoe sterker de polarisatie, hoe steviger de stempels zijn die we uitdelen of opgeplakt krijgen. Het uitdelen van die stempels helpt natuurlijk niet om te luisteren naar die ander. We hebben iemand dan immers al in een bepaalde hoek geplaatst.

Als het om luisteren gaat, kun je je afvragen of je wel in die polarisatie wil stappen. Dat je voor of tegen iets bent. Wil je dat gesprek voeren, en waar zou jij het over willen hebben met die persoon? Als je het bijvoorbeeld over vluchtelingen hebt, kun je jezelf afvragen: raakt mij dat, en raakt de ander dat ook? Kun je een gemeenschappelijk onderwerp vinden waar je daadwerkelijk over kunt praten?

Stel je hebt met een vriendin afgesproken en er komt een maatschappelijk onderwerp voorbij, waarover jullie het oneens zijn, maar je wil wel naar haar luisteren en verbinding maken. Dan kan het helpen om een vraagstuk te vinden waarin je allebei interesse hebt en waar je allebei geen antwoord op hebt.

Meningen drijven uiteen, vraagstukken verbinden

Zo had ik een gesprek met een buurman die mij wilde overtuigen van niet-vaccineren. Ik wilde naar hem luisteren en vroeg door, tot hij op een gegeven moment zei: ‘Ik ben bang dat ik niet meer naar de supermarkt mag waar wij allebei onze boodschappen halen.’ Toen dacht ik: Ah, hier hebben we iets waar we het over kunnen hebben. Ik voelde dat hij bang was. En ik zou het ook erg vinden als hij geen boodschappen meer mocht doen bij onze supermarkt. Een vervolggesprek zou er over kunnen gaan hoe we ervoor zorgen dat wij, hoewel we verschillend naar vaccineren kijken, toch allebei onze boodschappen kunnen doen in de supermarkt. Dat is een vraag die ons beiden raakt en waar we beiden nog geen antwoord op weten.

Bart Brandsma, de polarisatie-expert van Nederland, leerde me ooit eens de prachtige zin ‘Meningen drijven uiteen, vraagstukken verbinden.’ Het is goed om deze zin in gedachte te houden.”

Wat kun je doen als er al verwijdering is ontstaan tussen jou en een dierbare, omdat jullie verschillend denken over een onderwerp?

‘’Je beschrijft een situatie waarin het echte gesprek aangaan niet meer lukt. Er is een bepaalde vermoeidheid ontstaan. En toch verlang je ernaar om verbinding te houden met de ander. Het zou verdrietig zijn als dat contact wordt verbroken omdat je dierbare een ander standpunt heeft dan jij. In dat geval gaat het om luisteren, maar misschien nog wel meer om verbinding.

Je vriendin is niet alleen die voorstander of tegenstander van vluchtelingen

Het helpt om te bedenken dat je vriendin, familielid of collega veel meer is dan dat onderwerp waar jullie niet uitkomen. Je vriendin is niet alleen die voorstander of tegenstander van vluchtelingen. Bij polarisatie worden mensen vaak teruggebracht naar één identiteit. Maar je vriendin is ook nog steeds je vriendin, ze is zoveel meer dan dat ene onderwerp.

Het vraagt veel van jou om de ander te blijven zien als mens met al zijn aspecten. Vraag jezelf af: Waarom voel ik me onmachtig? Waarom voel ik me zo gefrustreerd? Wat is de drijfveer van die ander om zo overtuigd te zijn van dat onderwerp?

En probeer het gesprek niet te voeren op de bovenste laag, bijvoorbeeld over klimaatverandering. Maar op de onderste laag. Misschien is de ander bang, of houdt hij/zij veel van jou en drijft hem/haar dat om het met jou over dat onderwerp te hebben. Probeer dan op het niveau van liefde verder te praten. Soms lukt het op dat niveau verbinding te houden.’’

Hoe kun je jezelf trainen in leren luisteren?

‘’Vaak als iemand iets vertelt, dan vullen mensen dat aan met hun eigen verhaal. ‘Oh ja, dat heb ik ook meegemaakt.’ En vervolgens gaat het over iemand anders. Wil je luisteren? Stel dan open-vragen. Bijvoorbeeld: ‘Hoe was dat voor jou? Waarom is dat onderwerp zo belangrijk voor je?’ Daar kun je mee oefenen.

Het kan ook mooi zijn om eigen ervaringen in te brengen, maar richt je aandacht daarna weer op de ander. ‘Dat verdriet herken ik, hoe heb jij dat ervaren?’ Probeer verder te zoeken naar de diepere laag van iemand. Alle laagjes afpellen. Om dichter bij de kern van de ander te komen.’’

Als we wat vaker zouden luisteren naar elkaar, echt luisteren, wat zou er dan volgens jou gebeuren?

‘’Dan is er meer verbinding en daardoor is er meer samen mogelijk. Zo ontstaan er vaker oplossingen. Als je luistert kun je ook elkaars kwaliteiten inzetten. Verbinding maken ondanks dat je het oneens bent, en tegelijkertijd de ander recht doen. Ik geloof dat we daar allemaal mee kunnen oefenen.’’

Welke Bijbeltekst over het thema ‘luisteren’ spreekt jou aan?
Romeinen 12:9 -20 met daarin het prachtige zinnetje: ‘Ga elkaar voor in eerbetoon.’

Wat helpt jou nog meer om goed te kunnen luisteren?

‘’Ik vind mildheid nog een mooi woord om toe te voegen. Wat mij helpt is om me af te vragen wat iemand heeft meegemaakt in zijn leven, waardoor hij doet zoals hij doet, of bepaalde dingen zegt. Zo kan ik met mildheid naar die ander kijken. En dat geldt net zo voor mezelf. Ik mag ook met mildheid naar mezelf kijken.

Het zou zonde zijn als je de verbinding met een dierbare kwijtraakt door een bepaald standpunt

Relativeren kan ook helpen. Het kan zijn dat je te veel je eigen gelijk probeert te halen. Dat je je enorm drukt maakt om de mening van een ander, terwijl je ook zo je eigen rariteiten hebt. Waarom ziet u wel de splinter in het oog van uw broeder, maar merkt u de balk in uw eigen oog niet op? - Matteüs 7:3-5

En de belangrijkste: probeer met liefde naar de ander te kijken. Het zou zonde zijn als je de verbinding met een dierbare kwijtraakt door een bepaald standpunt. ‘’

Otto Kamsteeg is trainer en coach, en heeft zich gespecialiseerd in maatschappelijke vraagstukken en polarisatie. Via Bureau voor spannende zaken helpt hij individuen, en teams na te denken over de vraag: Hoe kunnen we elkaar beter verstaan? Verder coacht hij samen met Reinier Sonneveld mensen die iets of veel met christelijke verhaal hebben bij Nieuwe Uitzichten en kun je meer lezen over Otto's werk met polarisatie via On Purpose.

Lees ook: Door actief te luisteren kunnen we niet alleen horen naar wat God zegt, maar ook Zijn hart erachter verstaan. Deze gebedstips helpen je daarbij.

Oefenen met leren luisteren

Bart Brandsma sprak op de Justice Conference over "De Liefde laat zich niet boos maken." In een kleine 6 minuten legt hij de werking van polarisatie uit.

Ted Talk van Megan Phelphs Roper: Indrukwekkend verhaal over hoe mensen door echt te blijven luisteren haar voor zich wisten te winnen (vanuit een zeer radicale context).

Ted Talk van Jonathan Haidt over dat we zowel conservatieve als progressieve stemmen nodig hebben om verder te komen en waarom het soms lastig om naar elkaar te luisteren.

Een uit De Volkskrant over ‘luisteren kunnen we leren'

Boek: Je luistert niet van Kate Murphy