Lezersvraag | Is de Bijbel betrouwbaar?

Er zijn zeker evangeliën weggevallen. Lees maar het begin van Lucas: ‘Nadat reeds velen een verslag hebben geschreven over wat in ons midden is gebeurd…’ Het bijbelboek Marcus is ouder dan Lucas, Matteüs misschien ook, maar die twee zijn niet ‘velen’. Er waren dus in bijbelse tijden evangeliën die we niet meer kennen.

Dat geldt ook voor andere bijbelboeken. Er is bijvoorbeeld een 0 en een 1½ Korintiërs geweest (1 Korintiërs 5:9; 2 Korintiërs 7:8) en een Laodicenzen (Kolossenzen 4:16). Ook in het Oude Testament vind je allerlei verwijzingen naar verloren boeken (Numeri 21:14-15; Jozua 10:13; Ester 10:2; 1 Koningen 14:19,29; 2 Kronieken 9:29; 13:22; 24:27).

Er zijn dus boeken verloren gegaan en ook belangrijke – ze waren tenminste van Paulus en er worden stukken uit geciteerd in de Bijbel. Daar zou ik wel nieuwsgierig naar zijn! De vraag is alleen of het ook essentiële boeken waren. Dus dat we echt iets gemist hebben, al die eeuwen lang.

Ik vermoed van niet. In elk geval, ik zou niet zomaar iets kunnen noemen waarvan ik denk: dáár hadden ze nou echt over moeten schrijven… En het zou me ook zeer verbazen van God, dat hij zijn kerk achter zou laten zonder een stuk essentiële openbaring. Maar je vraag is denk ik eigenlijk, of wat er nu in de Bijbel staat wel betrouwbaar is?

Welnu, er zijn goede redenen om in die betrouwbaarheid te geloven, maar helemaal zeker weten…? Met name bij het Oude Testament (dat in de 3e eeuw v.Chr. werd afgerond) missen we eenvoudig te veel gegevens om te kunnen vergelijken en controleren. Je kunt wetenschappelijk de betrouwbaarheid daarvan niet weerleggen, maar ook niet onderbouwen. Bij het Nieuwe Testament (dat in de 1e eeuw n.Chr. werd afgerond) zijn die gegevens er wel en tot nog toe blijkt alles te kloppen. Dus plaatsen, data, personen – alles wat nog te controleren valt, blijkt betrouwbaar.

Dat hoeft niet te verbazen. Het Nieuwe Testament is geschreven in een cultuur waarin de meeste mensen analfabeet waren en dus een veel beter geheugen hadden. We weten ook uit onderzoek dat juist in groepen verhalen zeer nauwkeurig lange tijd bewaard blijven. Je kunt het vergelijken met de getuigenissen over de Tweede Wereldoorlog. Iemand die dat in zijn jeugd heeft meegemaakt, weet dat als bejaarde nog prima. Laat staan dus als je een goed getraind geheugen hebt (bijvoorbeeld omdat je analfabeet bent) en in groepen de verhalen steeds herhaalt (zoals de vroege kerk deed).

Welnu, Jezus is waarschijnlijk in 33 n.Chr. gestorven en opgestaan. 1 Tessalonicenzen is de oudste tekst van het Nieuwe Testament en stamt waarschijnlijk uit 47 n.Chr. Daar zit dus maar 14 jaar tussen. Dat is veel te weinig om een grote groep mensen voor de gek te houden. Terwijl in die brief dus al alle essentiële dingen over Jezus staan.

Vanaf het eerste moment werden er teksten geschreven over Jezus, maar bepaalde teksten werden serieuzer genomen dan anderen. De belangrijkste reden was dat ze geschreven waren door ‘apostelen’: mensen die Jezus zelf hadden ontmoet, als ooggetuige (zoals Johannes en Petrus) of in visioenen (zoals Paulus). Hun teksten werden vaker gekopieerd en langer bewaard.

Hun generatie was aan het einde van de eerste eeuw natuurlijk uitgestorven. Daarmee was het Nieuwe Testament afgerond. Vanaf dat moment aanvaardde de hoofdstroom van de kerk de belangrijkste boeken die we nu ook nog kennen. Halverwege de tweede eeuw beginnen wel alternatieve evangeliën te verschijnen (zoals van Tomas) maar die kunnen nooit door een ooggetuige zijn geschreven. Deze functioneerden dan ook alleen in groepen aan de rand van de kerk die later weer verdwenen.

De Bijbel is dus niet pas in de vierde eeuw samengesteld. Het Oude Testament stond al lang vast (met alleen vragen over enkele grensvallen zoals Hooglied en Prediker) en het Nieuwe Testament was in de eerste eeuw afgerond, en vanaf de tweede eeuw waren ook daar in de hoofdstroom alleen nog vragen over enkele grensvallen (zoals 2 Petrus, Judas en Openbaring). In de vierde eeuw werd deze situatie, die dus al eeuwenlang zo in de praktijk functioneerde, alleen officieel bevestigd.

Heb je ook een vraag over God of de Bijbel? Stuur een berichtje naar de redactie van EO Geloven en we leggen hem voor aan Reinier Sonneveld.