Margriet Bos deelt haar leven met ongedocumenteerden

Ze is een jaar of 10. Samen met haar familie heeft Margriet zojuist een ziekenhuisschip van Mercy Ships bezocht. Erg onder de indruk van alle verhalen en foto’s over medische hulp aan de allerarmsten die ze tijdens de rondleiding hoorde en zag, loopt ze weer de wal op. “Mam,” zegt ze terwijl ze de stalen kolos verlaten, “ik wil mee. Mee met dit schip...”

Wakker

“Het was”, zegt Margriet (37) meer dan een kwart eeuw na dato, “alsof het bezoek aan dit hospitaalschip iets in mij wakker riep. Iets wat nadien nooit meer is verdwenen. Namelijk het diepe besef dat je je met zo veel overgave kunt inzetten voor iemand anders. Met wat je kunt betekenen in het leven van anderen, met je tijd en je aandacht. Dat is me altijd bijgebleven. Mede omdat ik niet alleen zag dat er mensen zijn die het zoveel minder hebben dan wij, maar dat je daar ook zélf iets aan kunt doen.”

Groene thee

We ontmoeten elkaar op een herfstige novemberdag in het Jeannette Noëlhuis, gevestigd in een flatgebouw in Amsterdam-Zuidoost. Het Noëlhuis omvat enkele kleine appartementen, een gedeelde keuken, gedeelde badkamers en wc’s, en een kamer die meerdere keren per dag dienstdoet als bidkapel. “Er wonen op dit moment zo’n twintig mensen, uit diverse landen. Inclusief een baby en wat andere jonge kinderen”, vertelt Margriet.

Ze schopt haar sloffen uit en neemt plaats op de blauwe zitbank in het kantoortje, een dampende kop groene thee tussen haar handen geklemd.

Je komt uit een hervormd nest?
“Klopt. Ik ben de vierde van acht kinderen en groeide op in Stadskanaal, op de grens met Drenthe. Het was een warm, liefdevol en gastvrij gezin.”

Wat is je vooral bijgebleven als je terugkijkt op je opvoeding?
"Dat er bij ons altijd plek was voor nóg iemand aan onze tafel. En dit had alles te maken met het levende geloof van mijn ouders. Dat heeft op mij, achteraf gezien, indruk gemaakt. Er kon altijd iemand mee-eten, of blijven logeren. Er waren ook mensen die tijdelijk bij ons woonden. Ik kan me nog een soort zwerver herinneren, die soms kwam aanwaaien en dan een tijdje aan onze keukentafel zat te praten. Zo heeft er ook een nichtje tijdelijk bij ons gewoond, omdat het thuis even niet meer ging. En een jongen die uit een heel heftige situatie kwam. Voor mijn ouders kwam die gastvrijheid, dat delen, voort uit het feit dat ze Jezus wilden volgen. En uit de overtuiging dat er genoeg was om uit te delen. En dat je daar niet armer van wordt, maar juist rijker. Leren delen, dat was bij ons thuis belangrijk. Ook dat bezoek aan Mercy Ships maakte op mij als kind wat dat betreft veel indruk.”

Je bent afgestudeerd klinisch psycholoog?
“Ja. Die studie vond ik enorm boeiend, omdat mensen mij fascineren.” Met een knipoog: “Wat dat betreft zit ik hier goed; ik kan de hele dag mensen bestuderen.”

Waarom ben je nooit als psycholoog gaan werken?
“Het gewone leven – een vaste baan, salaris, huur of hypotheek – trok me niet zo. Dat deed iedereen al. En er waren zo veel mensen samen met mij afgestudeerd, dat ik dacht: laat anderen maar psycholoog worden.” Ze staart even in haar thee. “Ik had niet het idee dat dát mijn weg was. Daarom ging ik op zoek naar een andere manier van leven; het idee van een woongemeenschap – je leven met anderen delen – sprak me aan. Liefst in Amsterdam, waar ik had gestudeerd, al woonde en mensen kende. Het Noëlhuis vond ik als eerste.”

‘Ik was geschokt’

Hoe? Dat is een verhaal met een kleine omweg. “Ik had gehoord dat er waken werden georganiseerd bij het detentiecentrum op Schiphol, om – voor het hek – te protesteren tegen de grove schending van mensenrechten daar. Daar ging ik een keertje naartoe, via stichting Time to Turn. Want ik dacht: mensenrechtenschendingen in Néderland? Dat klopt niet. Dat kan niet waar zijn.”

En?
“Ik was geschókt door wat ik hoorde en zag over wat daar gebeurde, bij die gevangenis. Complete gezinnen werden er vastgehouden. Nog steeds, trouwens, in Zeist. We stonden buiten de hekken om te zwaaien naar de mensen die daar werden vastgehouden. En we hadden spandoeken met daarop teksten als Liberté pour tout, vrijheid voor iedereen, en het telefoonnummer van een meldlijn die de mensen daarbinnen konden bellen.”

Jullie deden dit om hun een hart onder de riem te steken?
“Ja, maar die waken waren óók bedoeld om onszelf een spiegel voor te houden.

”In welke zin? 
“Laten zien: dit is Nederland. Dit doen wij medemensen uit andere landen aan. Ze worden vastgehouden, soms meer dan een jaar, zonder iets illegaals te hebben gedaan. Bijvoorbeeld mensen die asiel hebben aangevraagd. Zonder dat ze weten waarom en voor hoelang, worden ze vastgehouden in dit soort detentiecentra. Wanneer je als Nederlandse burger écht iets hebt gedaan en in de cel belandt, weet je waarom en hoelang je wordt vastgehouden. Maar zij horen niets. Zelfs dat recht wordt hun ontnomen. Terwijl ze bijvoorbeeld hierheen kwamen omdat het in hun eigen land te gevaarlijk werd, of vanwege gruwelijke armoede.

”Wat is de link tussen die waken en deze woongemeenschap?
“Ze bleken vanuit dit huis te worden georganiseerd. Dat wekte mijn interesse. Toen ik me erin verdiepte, had ik zo’n zelfde ervaring als destijds bij Mercy Ships: ik zag een plek waar oprecht wordt geprobeerd, met vallen en opstaan, radicaal Jezus te volgen. Het sprak me enorm aan.”

Je leeft hier tussen mensen die elk moment kunnen worden opgepakt omdat ze geen officiële verblijfspapieren hebben.
Margriet knikt. “Ze mogen geen aanspraak maken op officiële opvang, zelfs niet op een daklozenopvang. En ze mogen ook niet werken of zelfs maar een ziektekostenverzekering afsluiten. Als ze worden opgepakt, kunnen ook zij in zo’n gevangenis terechtkomen.”

Zijn ze bang om de straat op te gaan?
“Sommigen wel. Het geeft angst en onrust, maar hier in huis is het ook vaak een vrolijke boel, hoor. We vieren alles wat er te vieren valt. Maar ze weten allemaal: ik kán worden opgepakt, en dan wordt mijn leven maandenlang ontwricht. Dat hebben we meer dan eens meegemaakt met huisgenoten.”

'Ons consumeren verbindt ons met onrecht elders op de wereld'

Het raakt je?
Ferm: “Natuurlijk. Zo ‘verwelkomend’ zijn wij als land! Terwijl wij verbonden zijn met de oorzaken van migratie, met bijvoorbeeld onze wapenhandel en ons enorme aandeel in het leegroven van de aarde. We zijn de nummer 1 van Europa als het gaat om het financieren van de ontbossing van de Amazone voor het verbouwen van soja. Soja voor ons vee. Vee voor ons gehakt, onze kaas en melk. Ons consumeren verbindt ons met onrecht elders op deze wereld. En hoe wij consumeren, heeft gevolgen: we leven op een aarde met eindige bronnen.”

Wist je meteen: dit is de plek waar ik wil wonen?
Ze schudt nee. “Ik heb heel lang getwijfeld. Want ik wist: als ik dit ga doen, zet ik heel veel in mijn leven op z’n kop. En komt er veel in beweging waarvan ik niet weet welke gevolgen dat zal hebben. Je stapt een heel andere wereld in. Durf ik los te laten wat ‘normaal’ is om te doen en een andere weg in te slaan dan bijvoorbeeld mijn studiegenoten? Dat was mijn worsteling.”Waardoor verdampte die twijfel?“Vooral door de reacties van mensen om me heen. ‘Joh,’ zeiden ze, ‘dat is echt iets voor jou.’ Terwijl ik juist bang was voor hoe mijn omgeving zou reageren.” Glimlachend: “Anderen kennen je soms beter dan je jezelf kent. Uiteindelijk dacht ik: ik waag de sprong.”

Hier voel jij je volledig thuis?
“Ja, daarom zit ik hier ook al elf jaar. Het zou op den duur kunnen veranderen, maar nu nog niet.”

Ook gelovigen

Het Jeannette Noëlhuis biedt niet alleen tijdelijke opvang aan ongedocumenteerden, maar is ook een uitvalsbasis voor acties en demonstraties rond klimaat en tegen nucleaire wapens.

Je was betrokken bij Extinction Rebellion.
“Ik ben daar een tijdje betrokken bij geweest. Ik was in 2018 bij de eerste Rebellie, in Londen. Daar deden ook gelovigen van Christian Climate Action aan mee. Juist die geestelijke kant van het vreedzaam actievoeren voor het klimaat vind ik belangrijk. Ik stond daarom in 2019 ook aan de wieg van de Nederlandse tak van Christian Climate Action, waarmee ik – vanuit deze gemeenschap – soms meedoe aan acties van Extinction Rebellion.” Denk je dat Jezus – net als jij – ook op de A12 zou gaan zitten om te eisen dat de Nederlandse overheid stopt met fossiele subsidies aan bedrijven?Na een langere stilte: “Dat weet ik niet… Maar ik weet wél dat het lijden van mensen, en het lijden van de schepping, God pijn doet. In de psalmen staat, in mijn eigen woorden: ‘Loof God, bergen en zeeën, rivieren en bomen.’ John Bell van de Iona-gemeenschap in Ierland zei: ‘Wij hebben geen toestemming van God om dat loven te stoppen.’ Maar wat doen we? Wij kappen de bomen, onder andere in het Amazonegebied. Leggen rivieren droog. Graven enorme kraters in de aarde. We vergiftigen onze eigen grond, het water, de lucht.”

Of Jezus óók op de A12 zou gaan zitten? Dat weet ik niet

Wat is de wortel van dit probleem?
“Dat we de mammon dienen. We hebben zo’n onverzadigbare honger naar allerlei materiële dingen, vermaak en comfort waar we onze vervulling in denken te vinden. Maar die zul je daar nooit in vinden. En ondertussen graven, produceren en vervuilen we maar door. We maken alles kapot – inclusief onszelf. Wie worden er het eerst door getroffen? En het hardst? Degenen die toch al het minst hebben: de allerarmsten, de zwaksten.” Een hoorbare zucht. “We verliezen onze ziel. En wij zorgen ervoor dat die stem van de schepping, dat loflied op de Schepper, steeds zwakker klinkt.”

‘Alles wat geen stem krijgt’

Als in: wel of niet meedoen?
“Precies. Ik was erbij, stapte later toch weer van de snelweg af. Toen er weer op. Ik vind het moeilijk. Ik heb daar ook gebeden met een groep van Christian Climate Action. Gebed is voor mij heel belangrijk, bij alles wat ik doe.”  
“Je vroeg net of Jezus ook op de A12 zou gaan zitten. Hij kiest in ieder geval altijd de kant van de ongeziene, de gemarginaliseerde, de zwakke minderheden. Alles wat geen stem krijgt, heeft Gods speciale aandacht. Dus ik zoek ook dat soort plekken op. Omdat ik probeer Jezus na te volgen en te zien waar zijn aandacht naar zou uitgaan als Hij nu op aarde was. Een constant zoeken. Die A12… dat vind ik zelf ook ingewikkeld.”

Geen ‘successtory’

Haar verblijf in het Noëlhuis, het delen van haar leven met andere kernbewoners en met ongedocumenteerden uit allerlei landen – het is geen ‘successtory’. “Een paar jaar geleden raakte ik overspannen”, vertelt ze. “In de begintijd gaf ik mezelf helemaal aan deze gemeenschap, nam ik veel te veel hooi op mijn vork en liep ik helemaal leeg. Tot ik vrijwel letterlijk niets meer kon, en drie maanden terugging naar mijn ouders.”

Bijzonder dat je als volwassene zélf hun gastvrijheid hebt ervaren.“
Dat was zo bijzonder. Bij hen heb ik in die periode geleerd te ontvangen. Want ik kon zelf een tijdlang niks meer. En ik ontdekte: het Noëlhuis gaat ook door zonder mij, en ik moet beter voor mezelf leren zorgen, de balans vinden tussen actie en contemplatie, ‘er zijn’ en me terugtrekken. Zo kon ik, stapje voor stapje, steeds meer dingen loslaten. En nog meer in eenvoud leven. Eenvoud is iets explosiefs…” 

Wat is er explosief aan?
“Het legt een bom onder onze manier van leven, wat wij met z’n allen ‘normaal’ vinden. Eenvoud staat haaks op die ratrace van: dit moet ik hebben, en daar moet ik zijn geweest. Meer, meer, meer. Als jij je daarvan losmaakt, vinden mensen dat raar.”

Hekken zetten

Ze balt haar vuist en benadrukt: “Bezit draait om dít. Hebben. Vasthouden. Hekken zetten om wat ‘van mij’ is.” Met open handen: “Eenvoudig leven maakt je vrijer. Ook vrijer om te delen. En het maakt je, ten diepste, rijker.”Margriet vist een simpel mobieltje uit haar handtas. “Voor mij geen smartphone. Alleen bellen en sms’en. Soms lastig, natuurlijk. Maar het zorgt er wel voor dat ik een heleboel prikkels en voortdurende afleiding niet heb. Dat geeft tijd en ruimte, helpt me bewuster te leven. 

Zelfs dat recht wordt hun ontnomen

Ik probeer bewust keuzes te maken. Zoals waar ik tijd aan besteed, of deelnemen aan acties en aanwezig zijn op plekken waar het wringt. Weet je wat ik zo mooi vind? Dat ene psalmregeltje: ‘Uw Woord is een lamp voor mijn voet.’ Voor mijn voet: je ziet niet de hele weg, alleen de volgende stap. En dat is genoeg.”

Maken jouw ‘kleine keuzes’ werkelijk een verschil in deze grote wereld?
“Veranderingen gaan altijd stap voor stap. Een mosterdzaadje kan een boom worden. Het zaadje dat sterft, zegt Jezus, gaat groeien. Ik wil zo’n zaadje zijn. En ik hoop dat veel meer christenen dat willen. En dat we een van de vele paradoxen van het evangelie herontdekken: juist door alles los te laten, ontvang je meer dan je je ooit had kunnen voorstellen.”

Zijn je ouders hier weleens geweest?
“Ja. Zij vonden het een heel mooie plek. Dat ik zo ver ga dat ik weleens een politiecel van binnen heb gezien of voor een rechter kom omdat ik meedoe aan vreedzame protestacties, vinden ze moeilijk. Maar mijn motivatie snappen ze heel goed.”

Lachend. “Ik heb weleens gezegd: ‘Het is jullie schuld, want jullie hebben me voorgesteld aan Jezus. En Hem probeer ik te volgen.”

Ook Hij ging ver: tot op het kruis.
“Tot op het kruis, ja… Over loslaten gesproken.”