Nicky Gumbel: ‘Voor mij was het logisch: er kon geen God zijn.’

Sneeuw in Engeland. Kan het idyllischer? Ook Londen is bedekt met een dikke laag wit poeder. Desondanks zijn de straten druk als altijd, doen de enorme warenhuizen goede zaken en piept en kraakt de ondergrondse metro onder het gewicht van de mensenmassa. Oxford Street – vlakbij de Holy Trinity Brompton (HTB) Church, waar Nicky Gumbel voorganger is – is getooid in kerstsfeer. Duizenden lichtjes geven de prachtige winkelpanden een sprookjesachtige aanblik, terwijl zich daaronder honderden mensen kriskras over de stoep bewegen, op naar de laatste kerstinkopen.

Twinkeling

In de pastorie, om de hoek van het 19e-eeuwse kerkgebouw met z’n prachtige gewelven, zit Nicky Gumbel ontspannen in zijn studeerkamer. Al te persoonlijke vragen brengt hij graag terug tot algemeenheden, maar terwijl de thee – met een flinke wolk melk – staat af te koelen, vertelt hij gretig en met een twinkeling in de ogen over zijn werk en Alpha. In 1986 raakte hij betrokken bij deze cursus, die hij verder uitwerkte en waar hij de drijvende kracht achter werd. Hij toont zich er echter ‘Brits bescheiden’ over. “Op dit moment heb ik de eer erbij betrokken te zijn, en dat is geweldig. Maar er waren vóór mij al veel mensen bij betrokken en, als God het wil, ná mij ook.”

Wat raakt u na al die jaren het meest in Alpha?
“Sinds oktober 1990 leid ik Alpha, ik zit nu in de 61e groep, en het is verbazingwekkend en soms nauwelijks te geloven hoe een mensenleven in tien cursusweken kan veranderen. En niet alleen hun eigen leven, maar ook hun relaties veranderen, en hoe ze omgaan met werk en familie. Na tien weken heb je een totaal andere groep mensen.”

De tweede groep die hij leidde, bestond uit mensen die compleet buiten de kerk stonden. “Alle deelnemers kwamen tot geloof! En ze werden allemaal actief in de gemeente. Velen van hen zie ik nog regelmatig.” In zijn volgende groep zat een jonge vrouw die christen werd, haar man meenam en nu een waardevolle taak heeft in de kerk. “Ach, er zijn zoveel van deze voorbeelden. Zo had ik ooit een cursist die al negentien jaar slecht sliep vanwege schuldgevoelens. Aan het eind van de cursus zei hij tegen me: ‘Sinds tien weken slaap ik weer. Er is geen nacht geweest waarin ik niet kon slapen.’ Dat is hoe de Heilige Geest werkt. Dat verveelt nooit!”
 

Depressief

Nicky Gumbel (55) groeide op als zoon van een niet-religieuze joodse vader – die als advocaat van Duitsland naar Engeland emigreerde nadat de nazi’s hem zijn licentie hadden ontnomen – en een Schotse moeder, die nooit naar de kerk ging. In zijn tienerjaren was Gumbel overtuigd atheïst; hij schreef als scholier voor het vak godsdienst een essay waarin hij probeerde te bewijzen dat God niet bestond – het werd zelfs genomineerd voor een prijs. “Voor mij was het logisch: er kon geen God zijn. Ik geloofde dat alles in het leven vooraf was bepaald; er bestond voor mij dus ook niet zoiets als een vrije wil.”
Tot vrienden van Nicky – Nicky en Sila Lee, de ontwikkelaars van de Marriage Course – tot geloof kwamen en hem aanmoedigden het Nieuwe Testament te lezen. Het betekende een ommekeer in het denken van de eerstejaars rechtenstudent. Hoewel hij Jezus en Zijn waarheden niet kon inpassen in zijn leven, zette het zijn ‘geloof’ volledig op losse schroeven. “Ik raakte er op de een of andere manier van overtuigd dat het wáár was wat ik las. Dat Jezus écht was geboren, gestorven en opgestaan en dat er daarom wel een God móest bestaan, Die ons bovendien een vrije wil had gegeven. Achteraf zeg ik: ‘Dat is absoluut de Heilige Geest geweest.’ Hóe Hij het heeft gedaan, weet ik niet, maar er brak gewoon iets dwars door mijn atheïsme heen.”

Toch was Gumbel niet meteen enthousiast toen hij ‘de waarheid’ had ontdekt. Integendeel: hij voelde zich depressief. “Ik zou mijn bestaan moeten inruilen voor een saai leven, dacht ik. En het idee dat ik voortaan naar de kerk zou gaan, waar elke vorm van vrolijkheid in mijn ogen ontbrak, was geen prettig vooruitzicht. Ik ging als scholier dagelijks verplicht naar de kapel, en had daar een grote hekel aan.
Direct daarna ervaarde ik echter iets wat me totaal verraste. Zoals C.S. Lewis ooit zei: ‘Ik werd verrast door vreugde’; dat is wat er gebeurde. Ik wist niet wat me overkwam.
Vrienden en familie dachten dat ik gek was geworden. Maar ik moet zeggen: na 36 jaar hebben ze er wel meer respect voor.” Lachend. “Ze kunnen nu moeilijk volhouden dat het een bevlieging is.”
Vrij snel na zijn bekering besloot Gumbel predikant te worden. Toch duurde het nog tien jaar voor hij de studie theologie oppakte. Twee jaar later werd hij voorganger in de Anglicaanse Kerk.

Helpt uw atheïstische verleden u om niet-gelovigen te begrijpen?
“Zeker. Ik ken al hun argumenten; het zijn lange tijd de mijne geweest, hoewel er ook steeds nieuwe bij komen. Het blijft winst als je in een christelijk gezin opgroeit, maar één voordeel als dit niet zo is, is dat je het verschil kent. Als niet-christen heb je geen enkel hoger doel in je leven. Als er geen God is, is het leven een toevalligheid, doelloos – je komt en je gaat; dat is het.”

Sommige mensen verslijten een kerkbank, zonder dat er iets wezenlijks verandert in hun leven. Wat gaat er mis?
“Het is moeilijk om daar in het algemeen iets over te zeggen. Maar ik zou die mensen willen aanmoedigen een Alpha-cursus te volgen en betrokken te zijn bij het werk van de kerk; bezoek gevangenen, ga vrijwilligerswerk doen onder daklozen, kortom: zoek iets wat bij je past. Iedereen in de kerk heeft gaven. Doe ermee waar ze voor zijn bedoeld: gebruík ze! Ook hier geldt: het is beter te geven dan te ontvangen. Zolang we alleen maar ontvangen, kunnen we niet veel zegen verwachten.
Sowieso zijn er drie dingen die iedereen kan doen en daartoe moedigen we onze gemeenteleden ook aan: bidden, geven en dienen. De een kan beter bidden, de ander juist beter geven. Maar hoe meer we dat doen, hoe meer we gezegend zullen worden.”

Bepaalt dat trio ook het succes van de HTB-church?
“Ik weet niet of wij succes hebben, maar wij proberen iedereen door deze drie taken erbij te betrekken. En we zien dat mensen dit graag doen – het is een soort cultuur geworden; iedereen doet het.”

Groei

De Alpha-cursus bestaat nu 33 jaar. Wat zijn u verwachtingen van Alpha over vijf jaar?
“Ik weet het niet. Vijf jaar geleden konden we ons niet voorstellen waar we nu zouden zijn. Alpha groeit momenteel sneller dan ooit: het aantal mensen dat in Engeland een Alpha-cursus heeft gevolgd, is vorig jaar met 23 procent gestegen tot een totaal van bijna twee miljoen. Er is bovendien een grote groei in India, China en Latijns-Amerika. We hopen dat binnen vijf jaar ruim zeventigduizend Alpha-cursussen draaien over de hele wereld.”

Hoe verklaart u dit succes, als vooral in Europa het christendom aan belangstelling lijkt in te boeten?
“Als ik alleen kijk naar Groot-Brittannië, ben ik er niet zo zeker meer van dat het christendom afneemt. Volgens de laatste onderzoeken ziet 71 procent zich als christen. Dus het is niet zo sterk afgenomen als mensen denken.
Er is wel degelijk iets gaande. Ik zie een grote beweging van jonge, enthousiaste mensen die op hun post gaan staan en de samenleving veranderen. Zie het als de bende van Gideon. Dat leger mocht dan klein zijn geworden, het was enorm krachtig en toegewijd. Ik sluit niet uit dat we aan het begin van een geestelijke vernieuwing staan. Dat geeft hoop voor andere Europese landen. Want als Engeland kan veranderen, is er geen reden te denken dat dit met andere landen niet kan gebeuren.”

Tegelijk heeft Engeland te kampen met veel problemen, zoals hoge criminaliteitscijfers en een groeiend aantal tienerzwangerschappen.
“Als het goede beter wordt, wordt het slechte slechter. Dat kun je verwachten. In het Nieuwe Testament staat dat het koren naast het kaf groeit. En ze worden allebei sterker.”
 

Strijd

Gumbel spreekt over grote zegeningen in zijn persoonlijk leven. Zo voelt hij zich gezegend dat zijn drie kinderen christen zijn. Kent hij ook worstelingen? “Ik ervaar strijd als het gaat om onverhoorde of nog niet verhoorde gebeden: gebed om genezing van mensen, gebed om een kind voor een echtpaar, gebed om een partner voor iemand. En soms worden die gebeden niet verhoord op de manier die we graag zouden willen. Maar ik denk dat iedere gelovige hiermee worstelt.”

Hoe gaat u daar mee om?
“Ik ga door met bidden en geloof dat God alles onder controle heeft. God is soeverein, Hij regeert.”

Maar soms zie je dat niet, of je wílt het misschien niet zien.
“Af en toe lijkt het er inderdaad niet op dat onze gebeden worden verhoord. Bovendien, als je de krant leest, lijkt het er niet op dat het goede het kwade zal overwinnen. Daarom zei de theoloog Karl Barth in de vorige eeuw al dat je elke dag de krant naast de Bijbel moet lezen. De Bíjbel moet ons gedachtegoed domineren, niet de krant.”

God blijven vertrouwen en Hem zien als liefdevolle Vader, kan desondanks moeilijk zijn.
“Ik zou willen zeggen: blijf terugvallen op de Bijbel en blijf geloven dat God van je houdt. Dat is ook wat geloven inhoudt: als geloof kennis was, zou het geen geloof meer zijn. Geloven is vertrouwen, dwars door moeilijkheden, beproeving en teleurstelling heen. En daarin moet je strijden tegen de wereld, je eigen vlees en de duivel; dat is een dagelijks gevecht. Maar Jezus is de grote Overwinnaar.”

Tekst: Mirjam Hollebrandse
Beeld: Gert-Jan van der Tuuk