‘Niets was zoals het zou moeten zijn’

In zijn spraakmakende boek Armoede uitgelegd aan mensen met geld (2024) confronteert hij de lezer met de kern van het probleem, voorbij statistieken en clichés. “In mijn werk probeer ik niet alleen het systeem te veranderen - de manier waarop overheid, beleid en maatschappelijke instituties omgaan met armoede -, maar ook hardnekkige denkbeelden. Er wordt nog te vaak gezegd dat ze ‘gewoon wat harder moeten werken’, dat het gaat om ‘domme mensen die slechte keuzes maken’. Of men vraagt zich hardop af ‘hoe dat mogelijk is in zo’n welvarend land’.”

Twee werelden

Vanuit Tims woning kijk je uit op een van de smalle grachten die Den Haag rijk is, en heb je zicht op een bruggetje dat twee werelden fysiek verbindt. Aan de ene kant ligt de Schilderswijk: een buurt met een sterke gemeenschapszin, maar waar armoede, werkloosheid en achterstanden het leven van velen stempelen. Aan de andere kant ligt het centrum met zijn historische panden vol chique winkels, waar Kamerleden hun dure maatpakken laten aanmeten. In minder dan een minuut fiets je van de ene wereld naar de andere. “Maar raken doen ze elkaar niet”, zegt Tim – en dat is precies waar volgens hem het probleem ligt. “De kloof tussen rijk en arm is méér dan alleen wat zichtbaar is met het blote oog.”

Ratten over de vloer

Hij groeide op in het Antwerpen van de jaren '80, in een krotwoning met schimmel op de muren. Het toilet? Dat bevond zich buitenshuis, en de ratten liepen over de vloer.
Regelmatig was de jonge Tim ziek. Maar voor een bezoek aan de dokter – of bijvoorbeeld een tandarts – was er thuis domweg geen geld. ‘Niets was zoals het zou moeten zijn’, schreef hij daarover in zijn boek. Het avondeten bestond vaak uit frikandellen (‘Snel en simpel te bereiden, goedkoop én vult de maag rap’). Toen hij een jongvolwassene was, leek de situatie alleen maar uitzichtlozer te worden. Op zijn 23e werd hij zelfs opgenomen vanwege suïcidale gedachten.

Het leek alsof ik me elke dag opmaakte voor kantoorcarnaval

Inmiddels is Tim afgestudeerd in de bestuurskunde en politicologie, en beleeft hij zowel financieel als mentaal gezien betere tijden. Toch ervaart hij de gevolgen van armoede nog altijd. Het was, zoals hij zelf zegt, een cultuurshock toen hij in de bubbel van de hoogopgeleiden terechtkwam: “Een dagelijkse zoektocht naar overhemden en bijpassende broeken. Het leek alsof ik me elke dag opmaakte voor kantoorcarnaval.”

Op een gegeven moment besloot je ook jouw achtergrond te delen, hoe was dat?
“In eerste instantie was dat een drempel. Maar in mijn werk als adviseur bij de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving zag ik dat er beelden bestaan van de onderkant van de samenleving die niet kloppen. Terwijl er hardop over ‘die mensen’ gesproken werd, realiseerde men zich totaal niet dat er betrokkenen zoals ik bij kunnen zitten, die dit zelf hebben meegemaakt. De raad wilde onderzoeken hoe armoede in het leven van mensen doorsijpelt. Daaruit is een verhalenboek ontstaan, Gezichten van een onzeker bestaan, dat ik heb samengesteld. Ik vond het belangrijk dat het weer om de mens áchter de cijfers ging. Na die publicatie kreeg ik steeds meer het gevoel dat ik wel anderen hun nek liet uitsteken, maar zelf op de achtergrond bleef. Niemand wist dat dit óók over mij ging. Ik kon mezelf niet meer recht in de spiegel aankijken, dus ben mijn eigen verhaal gaan vertellen. Met als enige reden dat ik vanuit mijn positie daarin iets kan betekenen. En als ik nu als Correspondent-journalist over armoede schrijf, schrijf ik óók over mezelf, zelfs als ik zelf niet in teksten voorkom. En ja, soms kruipt dat echt onder mijn huid.”

 Uiteindelijk schreef je ‘Armoede uitgelegd aan mensen met geld’. Waarom moest dat boek er komen?
“Als het over armoede gaat, gaat het vaak niet over de diepte ervan. Dus hoe armoede doorwerkt in alle aspecten van het leven, en hoe het daarmee grote invloed heeft op de kansen die je krijgt. Er hangt een romantisch beeld rondom armoede, van mensen die de eindjes aan elkaar moeten knopen. Los van het feit dat dit beeld niet klopt, wil ik vermijden dat het een armoede-peepshow gaat worden. Want als we alleen gaan kijken naar hoe mensen in armoede erbij zitten, gaan we voorbij aan het aandeel van de degenen die wél geld hebben. Een clubje goedverdienende hoogopgeleiden die alles voor hen bepalen. De hoogte van het minimumloon, de regelgeving rond bijstand, de huurprijs van een sociale woning, de lengte en voorwaarden voor schuldhulpverlening, en de toegang tot noodzakelijk ondersteuning zoals de voedselbank.”

Niemand wist dat het óók over mij ging

Kun je een voorbeeld noemen van waar de uitvoering van beleid mis gaat?
“Denk aan een budgetcoach die iemand in armoede wil helpen met een schuldenapp. Zolang de persoon in kwestie geen geld heeft, is dat toch vooral een app om geld te beheren dat er niet is. Ander voorbeeld: een les over gezonde voeding in een klas waar de meerderheid van de kinderen in armoede leeft en niet ontbeten heeft. Of, wat ik net zei, mensen die vinden dat men maar harder moet werken. Hard werken is vaak niet de oplossing om uit armoede te komen. Er wordt vaak gesproken over ‘kansen grijpen’ en ‘hogerop komen’. Maar wat als jouw weg omhoog niet stevig begint, en de bodem onder je voeten niet stabiel is? Hoe eerlijk is die klim dan nog?”

Hoe vind je het dat je nu voor velen het aanspreekpunt bent als het gaat om armoede?
“Het is mooi dat ik een stem kan zijn. Tegelijk is het soms ook lastig. Dan krijg ik bijvoorbeeld een mail van iemand: ‘Ik heb dé manier gevonden om kinderarmoede op te lossen.’ Of: ‘We gaan elk kind een groente-eter maken. Maar het is een moeilijk bereikbare doelgroep, help ons.’ Dan denk ik: misschien is het geen moeilijk bereikbare doelgroep, maar gewoon een waardeloze interventie, een slecht idee. Misschien vertrouwen ze je gezicht niet. Het wantrouwen tegenover de overheid is groot; denk aan situaties als de toeslagenaffaire. En hoe medeburgers van buitenaf de problemen willen oplossen, dat zit soms tegen arrogantie aan. Daar heb ik het heel moeilijk mee. Ik wil niet zeggen dat veel goede bedoelingen geen goede bedoelingen zijn. Maar er zit regelmatig dat idee achter van: ‘Wij zijn de dragers van het goede, gezonde leven; lijk wat meer op ons, dan komt alles goed. We gaan niks aan die armoede doen, maar eet wat beter, sport wat meer.’ Daar zit een ondertoon in van: ‘Wij hebben het gemaakt in het leven, wij weten wat het beste is voor jou.’ En in een achterstandswijk ben je een prooi van onderzoek en mensen die experimenteren met van alles. Dat vind ik echt… dramatisch.”

Is het gelukt, armoede uitleggen aan mensen met geld?
“Jazeker. Honderd procent.  Er zijn dingen die me inmiddels hoopvol stemmen. Ik merk dat er nu veel minder vreemd wordt opgekeken als er iemand met ervaring wordt ingezet voor het maken van beleid. Een andere positieve verandering die ik zie, is bij de voedselbanken. Voedselbanken vind ik iets afschuwelijks. Er is nu al een voedselwinkel. Nog steeds niet ideaal, maar wel menswaardiger. Ik vind namelijk dat iedereen het recht heeft zijn eigen voeding te kiezen. Een ander punt: nu wordt er wat bestaanszekerheid betreft alleen nog gekeken naar inkomen. Ik denk dat we dat breder mogen bekijken. Zoom ook in op gezondheid en onderwijs. Als de toegang daartoe ontbreekt, is dat óók bestaansonzekerheid. Maar daarin zie ik gelukkig wel langzaam beweging komen. En hoewel ik mezelf niet zie als de aanjager daarvan, heb ik daar – ook met mijn boek – wel een steentje aan kunnen bijdragen.”

Voedselbanken vind ik iets afschuwelijks

Wat hoop je dat mensen doen als ze je boek hebben gelezen?
“Ik hoop natuurlijk dat ze in actie komen. Je kunt wel zeggen dat het overheidsbeleid rondom armoede niet goed geregeld is, maar je kunt ook zeggen: ‘Ik ga gewoon één persoon helpen en die laat ik niet meer los. Ik ga helpen tot hij of zij uit de ellende is.’ Eerst moet je hoop en zelfvertrouwen in jezelf vinden, pas dan komt er ruimte om te werken aan je positie in de samenleving. Als je iemand een duwtje in de rug wilt geven, wilt steunen, dan kan er veel. Hoe meer we gaan kijken naar de kwetsbare burgers, hoe meer we zullen zien dat het systeem niet werkt. En ik bevind me nu op een plek waar ik dat verhaal kan vertellen. Voor mezelf is het niet altijd makkelijk, omdat ik steeds met mijn verleden word geconfronteerd. Maar als ik zie wat de impact is, maakt dat veel goed. Het verhelpen en bevechten van onrecht is voor mij een schone missie, die ik echt niet kan stoppen. Uiteindelijk helpt het veranderen van denken over armoede ook aan een overheidssysteem dat overzichtelijker en beter is.”