Plato in een paar minuten: ‘God is het perfecte, de hoogste idee’
De grootste denkers in onze geschiedenis konden niet om God heen. In deze serie weet je in 5 minuten meer over hun godsbeelden en hun leven. Maak kennis met de vader aller filosofen: Plato.
Zoals we hem tegenwoordig reconstrueren verlegt Plato de nadruk van de concrete, materiële wereld naar een achterliggende, immateriële wereld. Als het gaat om ‘echtheid’ en oorsprong, stelt hij, moeten we daar wezen. De verbinding tussen de huidige wereld en deze achterliggende wereld is onze ziel, waarvan soms wordt gezegd dat (in de Westerse opvatting ervan) Plato de uitvinder is.
De beroemdste metafoor van dit idee is Plato’s grot. In het kort gaat dit beeld over het gegeven dat we kijken naar een wand met schaduwen die we voor de werkelijkheid houden. We zien niet dat de echte wereld, de wereld van de ideeën is.
Plato werd dankbaar omarmd door de vroegere kerk, waardoor zijn invloed verder kon toenemen. Vooral Augustinus gaf de ideeën van Plato een christelijk sausje, waardoor deze eeuwenlang gebruikt werden in het westerse, christelijke denken. Toch is de christelijke God in de filosofie van Plato niet onversneden aanwezig. Voor Plato valt het goddelijke samen met het perfecte. God is de hoogste idee. De gedachte dat je met dit idee een persoonlijke relatie hebt, is bij Plato geheel afwezig.
Plato in vogelvlucht
Geboren: 427 voor Chr. in Athene
Gestorven: 347 voor Chr.
Burgerlijke staat: onbekend
Grootste vriend: Socrates.
Grootste criticus: Aristoteles
Bekendste boek: Symposium, De ideale staat (ook meteen het beste boek voor beginners)
Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)
‘Filosoferen is in feite: je voorbereiden op de dood.’
‘Wie rijk wil zijn, moet niet zijn vermogen vermeerderen maar zijn hebzucht verminderen.’
‘De wijze spreekt omdat hij iets te zeggen heeft, de domme spreekt alleen om iets te zeggen te hebben.’
‘Denken, is de ziel die met zichzelf praat.’
‘Schoonheid is zichtbaar geworden liefde.’
Plato & de Liefde
Het begrip Platonische liefde komt van Plato’s idee dat de hoogste trap van liefde een innige vriendschap tussen twee mensen van hetzelfde geslacht en gelijke status is.
Een van zijn ideeën over de ideale liefdesrelatie: ‘Laat je geliefde jou veranderen. Kies iemand uit van wie je kunt leren, zodat je een betere versie van jezelf kunt worden.’
Plato over de mensen in de grot:
‘Onze natuurlijke toestand wat ontwikkeling betreft zou je met de volgende situatie kunnen vergelijken. Stel je een aantal mensen voor in een onderaardse, grotachtige woning, met een naar het daglicht toegekeerde ingang langs de volle breedte van de grot. Ze zijn daar van jongsaf aan opgesloten, aan handen en voeten en aan hun nek geboeid, zodat ze daar moeten blijven en alleen recht voor zich uit kunnen kijken, want vanwege die boeien zijn ze niet in staat zich om te draaien.
Verder is er licht van een vuur dat hoog en ver boven hen brandt, in hun rug, en tussen het vuur en de gevangenen een weg in de hoogte, waarlangs je je moet voorstellen dat een muurtje is aangelegd, zoals bij een poppenkast vóór het publiek een scheidswand staat waarboven de poppen worden vertoond. Langs dat muurtje moet je nu mensen allerlei voorwerpen zien dragen, die boven het muurtje uitsteken, en beelden van mensen en dieren, gemaakt van steen en hout en van allerlei ander materiaal, waarbij sommigen van die mensen natuurlijk praten en anderen zwijgen. Een vreemde vergelijking en een vreemde gevangenis, zul je zeggen, maar die mensen lijken op ons.
Want wat dacht je, hebben zulke mensen om te beginnen van zichzelf of van elkaar ooit iets anders gezien dan de schaduwen die door het vuur op de tegenover hen liggende wand van de grot worden geworpen? Als ze inderdaad gedwongen zijn hun hele leven hun hoofd onbeweeglijk te houden is dat onmogelijk. En hetzelfde geldt natuurlijk voor de dingen die langs gedragen worden.
Dus als ze in staat zouden zijn met elkaar te praten, denken ze ongetwijfeld dat ze praten over de dingen die ze op die muur zagen. En als er in de gevangenis ook een echo was van die tegenoverliggende wand, geloof je niet dat ze dan, wanneer een van die voorbijgangers spreekt, zouden denken dat het geluid werd gemaakt door de passerende wandschaduw? Dat lijkt me logisch. Zulke mensen zullen er ongetwijfeld van uitgaan dat de werkelijkheid niets anders is dan de schaduwen van die voorwerpen.
Vertaling: Gerard Koolschijn. Uit: Plato, schrijver
Plato in Kopspijkers
In 2005 dook Plato opeens op in het programma Kopspijkers om met politici Geert Wilders en Rita Verdonk te spreken over democratie.
Meer weten over Plato?
Bij School of Life en de NTR vind je meer over de filosoof.
