Poging 26 om duurzamer te leven

Onze lichten branden nogal vaak. Overal in huis schijnbaar. Dat zag ik niet, maar mijn zus die een keer kwam oppassen, wel. Toen we het over mijn energiekosten hadden, kwamen we automatisch op mijn drogerverbruik. Ik zei dat wij deze écht nodig hadden en voelde een lichte irritatie opkomen. Moest ik nu mijn levensstijl verdedigen? Datzelfde voel ik ook vaak bij Facebook- of Instagramvrienden die altijd berichten plaatsen onder de hashtag #duurzaam.

Die koeien en varkens zijn nu toch al dood

Je hebt er best veel van, mensen die het allemaal heel goed doen. Zo heb je er die zonder afval door het leven wandelen, mensen die hun eigen wasmiddel produceren, gezinnen die een jaar lang fairtradekleding kopen. En wij? Wij doen maar wat. Hoewel mijn man en ik niet veel geld aan nieuwe spullen besteden, zo duurzaam zijn we dan weer wel, loopt onze kliko geregeld over. Soms kies ik een paar weken voor de kip die een beter leven heeft gehad, maar komt de hypotheekafschrijving in zicht, dan grijp ik toch weer naar hamburgers van een paar euro per pak. Kan mij het ook schelen welk leven die koeien en varkens hebben gehad, ze zijn nu toch al dood.

Plastic soep

En kleding blijft altijd een ding, want ik ga niet in shirtjes van tachtig euro lopen omdat ze fairtrade zijn. Ik begin pas aan fairtrade als het betaalbaar is. Tot die tijd koop ik, met de handen voor mijn ogen, bij H&M. Soms ben ik onbewust bewust. Mijn mobiel die ik in 2014 tweedehands kocht, heb ik pas drie jaar later vervangen. Alleen weet ik wel dat-ie ergens in een stinkende fabriek door kinderhanden in elkaar is gezet. Door alle onheilspellende filmpjes op Facebook over slinkende ijskappen, plastic soep in de oceaan en akelige beelden over kinderarbeid, geloof ik dat ik inmiddels aardig op de hoogte ben van de gevolgen van mijn gedrag, maar waarom kan ik mijn consumptiepatroon en energieverbruik dan toch zo moeilijk aanpassen?

Je hebt twee keuzes: je past je gedrag aan of je brein

Ik bel gedragspsycholoog Kevin de Goede. Zijn werk is ervoor zorgen dat mensen duurzamer gaan leven. Laten we beginnen met mijn aversie jegens mensen die het beter doen. Daar bestaat blijkbaar een term voor: cognitieve dissonantie. Kevin legt uit hoe het zit: “Wanneer je kennis vergaart, ontstaat er frictie. Je hebt twee keuzes: je past je gedrag aan of je brein. Wanneer je het tweede doet, ga je wegredeneren. Je zegt nu dat je geen geitewollensokkenmevrouw wilt worden en dat je niet in de grachtengordel woont. Dat is een vorm van uitvergroten, het extremer maken en een beetje belachelijk. Je past je brein aan zodat je het gedrag niet hoeft te veranderen. Ander voorbeeld: Je weet dat bedrijven profiteren van kinderen en profiteren over de ruggen van zich schuldig maken aan uitbuiting. Je wilt je gedrag niet aanpassen, dus rechtvaardig je het voor jezelf dat je de economie van zo’n land helpt als je die mobieltjes en die kleding blijft kopen. Terwijl je weet dat die mensen ook recht hebben op een eerlijk loon.”

Kleine gewoontes

Ik ben nog niet geheel overtuigd. Om duurzaam te leven moet je je hele levensstijl aanpassen, denk ik. En dat kost tijd en geld en dat heb ik allebei niet. “Inderdaad,” zegt Kevin. “Je hele leven omgooien, kost veel cognitieve kracht. Daarom moet je dat ook niet doen.” Mensen onderschatten de kracht van kleine stapjes, vindt hij. Die maken bij elkaar een groot verschil en ze zorgen dat het veel makkelijker is om door te zetten. Je moet jezelf nieuw gewoontegedrag aanleren.

Kleinere stapjes

Kevin: “Zodat je uit je werk niet naar de zak chips grijpt, maar jezelf bijvoorbeeld hebt aangewend om een appel te pakken. We zijn allemaal heel goed in argumenten bedenken als: ‘Het lukt me toch niet om het perfect te doen, laat ik dan ook maar geen begin maken.’ Of: ‘Ik wil niet een beetje hoeven sporten, maar meteen alles geven.’ Het probleem is dat je op die manier nooit start. Alleen als je zo denkt, Niemand is meteen een grootmeester in iets, maar iedereen begint. Je kunt je plastic apart inzamelen en goed afval scheiden. Misschien zijn zonnepanelen te hoog gegrepen, maar een kookwekker tijdens het douchen kan een begin zijn. Neem kleine stapjes zodat je in elk geval in beweging komt.”

Liever niet met de trein

Het veranderen van je gewoontes vergt wel wat voorbereiding. Dit blijkt uit een onderzoek waarbij spitsrijders uitgedaagd moesten worden vaker de trein te pakken. De beloning was een aantal euro per spitsmijding. Wat bleek? Ondanks de beloning pakten ze na een paar weken nog steeds de auto. Kevin: “Mensen stappen niet makkelijk van hun gewoontes af: dus op maandagochtend was het aantrekkelijker om ‘gewoon’ de auto te pakken. We raadden een deel van de testgroep aan een plannetje te maken. Bijvoorbeeld door op zondagavond al te bedenken dat ze de trein van 7.14 uur konden pakken. We zagen dat dertig procent minder spitsritten maakte ten opzichte van de groep die alleen maar de beloning kreeg.”

Het gras bij de buren

Kevin zegt dat we allemaal worden geleid door onbewuste drijfveren en gedragspatronen; alleen kennis verzamelen is niet genoeg. Na al die jaren van groenpropaganda is bijvoorbeeld nog steeds maar drie procent vegetariër (uit: trendonderzoek Kaleidos Research). Een van die onbewuste drijfveren is kuddegedrag. In een studie uit Californië was dit dé manier om mensen duurzamer te laten handelen. Onderzoekers wilden weten hoe mensen ertoe verleid konden worden om zuiniger met energie om te gaan. Folders met feitjes over CO₂ hadden nagenoeg geen effect. De folders waarin stond hoe de buren het deden wel. Kevin: “Het kwam dichtbij en werd daarmee haalbaar.”

De sterkste motivatie krijg je door mensen die zelf aan de slag zijn gegaan

Daar herken ik wat. Zonnepanelen vond ik altijd lelijk en duur. Pas toen ik zag dat mijn eigen buren zonnepanelen op hun dak zetten, dacht ik aan de mogelijkheid om het bij ons te doen. En nu hun moestuin op het platte dak naast dat van ons flink aan het groeien is, heb ik me in elk geval voorgenomen er eentje aan te leggen zodra mijn jongste naar school is. “De sterkste motivatie krijg je door mensen die zelf aan de slag zijn gegaan”, schrijft ook duurzaamheidsexpert Martine Vonk in haar boek Genieten van genoeg. In dat boek geeft ze interessante (en overtuigende) informatie over het belang van duurzaam leven en tips. Ze noemt het verhaal van Sjaak en Clara Sies, mensen die zelf in de geldproblemen hadden gezeten en uiteindelijk de Voedselbank hebben opgericht. En dat van Bas van Abel, die het verhaal achter de mobiel uitploos en de Fairphone produceerde. Ze eindigt haar boek met de woorden: “Sta je open voor deze verhalen? Wil je je leven erdoor laten verrijken?”

Het gaat om méér dan duurzaamheid

Poeh hé, ja en nee, denk ik. Het voelt heerlijk om in mijn comfortzone te blijven, want dan hoef ik even niks en je moet als mens al zoveel. Daarom zoek ik schoorvoetend contact met van Christian van Tol. Die is bezig om een Tiny House te bouwen en zelfvoorzienend te gaan leven. Gewoon in mijn eigen dorp, dus dat komt wel heel dichtbij. Ik ben wel nieuwsgierig naar zijn drijfveren. Christian: “Mijn vriendin en ik vroegen ons af hoe we konden genieten van alles wat God geeft en toch tevreden kunnen zijn met genoeg. Je vergeet vaak dat alles ergens vandaan komt. Als het bijvoorbeeld over fairtrade gaat, heeft mijn gedrag hier gevolgen voor mensen dáár. Als ik in Afrika ben, wil ik dat jongetje recht in de ogen kunnen kijken."

Naar buiten

Toch zit ook Christian met vragen. “Iedereen om ons heen woont groot. Hoe zal het gaan als we werkelijk in die kleine ruimte moeten wonen? God leert ons dan om verder te kijken: zo wordt onze leefruimte weliswaar kleiner, maar de gemeenschappelijke ruimte buiten is veel groter. Door niet alles in je eigen huis te hebben, word je gedwongen om het buiten je huis te zoeken.” Het gaat bij hem om meer dan duurzaamheid, om meer dan kosten besparen. “Als we goed met de schepping omgaan, zien we meer van het koninkrijk van God. Je leert uitdelen, eerlijk verdelen en samenleven met anderen.”

Zijn visie spreekt me aan, net zoals een toespraak van duurzaamheidsexpert Martine Vonk die via Facebook langskomt. Als ze het heeft over Gods schepping, noemt ze Gods levensadem die de mensen, dieren en de natuur, leven inblaast: ruach. Deze levensadem is overal in de schepping zichtbaar.

Ineens kunnen we wél zonder droger

Ik zal mezelf nog geen ‘Mariazonderafval’ noemen, maar onze kliko had laatst wel veel ruimte over toen ik hem op straat zette. Mijn man en ik zijn fanatiek in het scheiden van plastic, iets wat tien jaar geleden nog helemaal niet aan de orde was. De droger is sinds dat hoogst irritante gesprek met mijn zus gek nagenoeg niet meer aan geweest; er hangen nu wasrekjes op de bovenverdieping en de wasmand puilt gek genoeg niet uit. We kunnen dus ineens wél zonder droger. Ik kan nog honderdduizend dingen bedenken die ik beter kan doen: vlees en kleding blijf ik een lastige vinden, gewoon omdat ik het lekker vind (en duur), maar misschien moet een vleesloze dag lukken. En misschien is er inmiddels fairtradekleding op de tweedehandsmarkt.

Sprankjes

Ik besef dat er een klein stapje voor nodig is om een beweging in gang te zetten. Als er nooit iemand over duurzaamheid was begonnen, waren we nooit aan afval scheiden begonnen. Kleine stapjes, sprankjes in de hoofden van mensen die de wereld beter willen maken, kunnen grote gevolgen hebben. En of het me nou helemaal lukt of niet, ik wil daar in elk geval aan meedoen. En misschien was ik er onbewust al wel mee bezig.

Praktische tips

• Als je niet wilt meedoen aan een economie die anderen uitbuit, kun je in de eerste plaats ook kiezen voor bijvoorbeeld tweedehands – fairtrade – kleding.
• Informeer bij de gemeente welke subsidies er zijn voor bijvoorbeeld zonnepanelen of het isoleren van je huis. Duurzaamheid is bij veel gemeentes een belangrijk item.
• Begin met plastic scheiden, dit zorgt niet alleen voor een legere afvalbak, maar geeft ook zicht op je consumptiegedrag.
• Leen je spullen (uit). Heb je iets nodig dat je niet vaak zult gebruiken, kijk dan of je dat ergens kunt lenen.
• Doe weekboodschappen, werk met een wekelijks budget en maak de avond van tevoren een weekmenu en een boodschappenlijstje.

Lees ook: Duurzaam schoonmaken? Dit zijn de beste Amish-tips!