Psalm 22

Ik raad u aan om juist deze week het verhaal van Jezus’ lijden en sterven te lezen. Het rooster in Visie behandelt het evangelie van Lucas. De geschiedenis van Jezus’ lijden en sterven is trouwens in alle evangeliën te vinden, en dan met name in de laatste hoofdstukken ervan. Ik behandel deze keer Psalm 22. In de laatste week van Jezus’ leven kun je namelijk niet om Psalm 22 heen. Deze psalm is een profetie. Een profetie van Jezus’ diepste lijden. U weet wellicht dat er zeven uitspraken van Jezus bekend zijn. Deze deed Hij in de laatste uren van Zijn leven. Geen van de evangelisten noemt ze allemaal. Zij hebben elk hun eigen keuze gemaakt. Marcus en Matteüs noemen het eerste vers van Psalm 22 als het laatste woord dat Jezus sprak: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?’I

‘En op het negende uur riep Jezus met luide stem: ELOÏ, ELOÏ, LAMA SABACHTANI, dat is vertaald: Mijn God, Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten? En sommigen van hen die daarbij stonden en dit hoorden, zeiden: Zie, Hij roept Elia. En er snelde iemand toe, vulde een spons met zure wijn, stak die op een rietstok en gaf Hem te drinken, en hij zei: Houd op, laten wij zien of Elia komt om Hem er af te nemen. En roepend met luide stem gaf Jezus de geest’ (Marcus 15:34-37, HSV).

Wat staat er?

Dit slot roept vragen op. Is er niet meer gezegd? Was dit echt het laatste? Ik heb u al eerder verteld dat Marcus als eerste een evangelie schreef. Het moet rondom het jaar 70 gebeurd zijn. Marcus schreef het op voor de gemeente van Rome. Waarom heeft Marcus die andere uitspraken van Jezus niet opgeschreven? Heeft Petrus hem die niet doorgegeven? Waarom heeft Marcus gekozen voor dit slot? Kregen de christenen zo niet een vertekend beeld? De Here Jezus is toch niet in wanhoop gestorven?! Alleen al daarom is het zinvol om eens te kijken naar wat er in Psalm 22 staat. Reken maar dat Jezus deze psalm goed heeft gekend. Trouwens, als Jezus een psalm citeerde, moet Hij altijd aan de hele psalm hebben gedacht. Jezus zou namelijk nooit een tekst uit zijn verband halen! Ik vertelde u dat Marcus en Matteüs het eerste vers van Psalm 22 vermelden als het laatste woord dat Jezus gesproken heeft aan het kruis. Maar ook bij de andere evangelisten, dus Lucas en Johannes, speelt Psalm 22 een belangrijke rol. Meerdere keren wordt het verhaal van Jezus’ lijden en sterven verteld met woorden en uitdrukkingen ontleend aan Psalm 22. In de praktijk van het Joodse geloof wordt Psalm 22 vooral geciteerd in moeilijke tijden, bijvoorbeeld bij ziekte. De pijn en de vragen worden ermee verwoord. Bovendien brengt die psalm troost en bemoediging.

Klaagpsalm?

Dat laatste lijkt vreemd. Kun je iemand troosten met een psalm die wij kennen als een klaagpsalm? Maar is deze psalm wel echt een klaagpsalm? Laten we de psalm als geheel eens bekijken. David beschrijft in deze psalm een geweldig moeilijke periode. Daar kom ik straks op terug. Maar we vinden in deze psalm ook een groot vertrouwen en een vast geloof. Lees daar niet overheen. De psalm begint met een buitengewoon ernstige vraag. Het slot daarentegen bevat bijvoorbeeld woorden van vertrouwen en getuigt van hoop, van uitzicht, zelfs van een verlossing die wereldwijd wordt bezongen. Bij de waarom-vraag van deze psalm horen wij vooral wanhoop. Maar ik las over een rabbijn genaamd Hirsch. Hij wijst erop dat het woord ‘lama’ ook ‘waartoe’ betekent. Dan zegt de dichter in feite: ‘Om welke reden, o God, laat U mij in de steek?’ Het doet mij denken aan wat wij ook wel eens tegen elkaar zeggen: Je moet niet vragen ‘waarom’, maar ‘waartoe’. Ik begrijp van deze rabbijn dat dit aspect ook zit in het Hebreeuwse woord ‘lama’ of ‘lema’. Vers 1 is dus niet alleen een klacht over de Godverlatenheid, een soort aanklacht aan het adres van God, maar het getuigt ook van vertrouwen op God. De schreeuw is ook een diep verlangen om al die ellende te begrijpen. Zo begint de psalm.

U bent het toch Die mij uit de buik hebt getrokken, Die mij vertrouwen gaf, toen ik aan mijn moeders borst lag’

Al heel snel na dit aangrijpende begin heeft de psalmdichter het in vers 5 en 6 over zijn voorouders. Zij vertrouwden op God: ‘Op U hebben onze vaderen vertrouwd, zij hebben vertrouwd en U hebt hen bevrijd. Tot U hebben zij geroepen en zij zijn gered.’ Dan komt het verdriet weer even boven: ‘Maar ik ben een worm en geen man, een smaad van mensen en veracht door het volk. Allen die mij zien, bespotten mij; zij trekken de lippen op, zij schudden het hoofd en zeggen: Hij heeft zijn zaak aan de HEERE toevertrouwd – laat Die hem bevrijden! (vers 7-9). Maar daarna klinken toch weer woorden van vertrouwen: ‘U bent het toch Die mij uit de buik hebt getrokken, Die mij vertrouwen gaf, toen ik aan mijn moeders borst lag’ (vers 10). Zo golft het heen en weer. Inderdaad is er sprake van groot verdriet. In heftige taal worden verschillende situaties beschreven. De dichter wordt bespot door ieder die hem ziet (vers 7 en 8). De dood hangt hem voortdurend boven het hoofd. Het wordt beschreven met de beelden van verscheurende dieren die hem omringen (vers 13, 14, 17, 21, 22). Mensen die het op zijn leven gemunt hebben. Vooruitlopend op zijn dood verdelen ze alvast de buit (vers 19).

Psalm 22 in het kort

Maar het is niet een en al somberheid. Ik zei al: het golft heen en weer. Uiteindelijk is er in de psalm zelfs sprake van rust. David krijgt van God een antwoord op zijn waarom-vraag: ‘U geeft mij antwoord’, schrijft hij in vers 22. Helaas krijgen we niet te horen wat dat antwoord is. Maar vanaf dat moment komen er geen bedreigende machten meer voor in de psalm. Vanwege dat antwoord richt de koning zich uiteindelijk tot zijn volk. Vanaf vers 23 zingt hij over de redding en de trouw van God: ‘Ik zal Uw Naam mijn broeders vertellen, in het midden van de gemeente zal ik U loven.’ Het slot van het gedicht is zelfs heel uitbundig. De hele wereld wordt erbij betrokken: ‘Alle einden der aarde zullen eraan denken en zich tot de HEERE bekeren: alle geslachten van de heidenvolken zullen zich voor Uw aangezicht neerbuigen’ (vers 28). Zelfs over de grenzen van dood en leven zal God worden geprezen: ‘Allen die in het stof neerdalen en hun ziel niet in het leven kunnen behouden, zullen voor Zijn aangezicht neerbukken’ (vers 30). Dat is in het kort Psalm 22.

Antwoord

In de evangeliën kom je allerlei elementen uit die psalm tegen. Dus niet alleen vers 1. In Marcus 15 vinden we zelfs nog twee verwijzingen naar deze psalm. Allereerst vertelt Marcus in vers 24 over de verdeling van Jezus’ kleren. Wat zegt de Psalm? ‘Zij kijken vol leedvermaak toe, verdelen mijn kleren onder elkaar en werpen het lot om mijn mantel’ (vers 19). In Marcus 15:29-32 schrijft Marcus over de spot van de omstanders, de overpriesters en de schriftgeleerden. Dit zegt Psalm 22: ‘Maar ik ben een worm en geen mens, door iedereen versmaad, bij het volk veracht. Allen die mij zien, bespotten mij, ze schudden meewarig het hoofd: “Wend je tot de HEER! Laat Hij je verlossen, laat Hij je bevrijden, Hij houdt toch van je?’” (7-9). De evangelisten gebruiken Psalm 22 dus om het lijden van de Here Jezus in woorden uit te drukken. Maar niet alleen dat. Ze gebruiken ook het antwoord dat God gaf aan de mensheid op de vraag van het lijden. Want ook dat staat in Psalm 22:22: ‘U geeft mij antwoord’.

Koning en profeet

Wat is dat antwoord dan? Het antwoord staat in het allerlaatste vers: want Hij heeft het gedaan. Ja, maar wat heeft God dan gedaan? Ik weet niet zeker of David het zo bedoeld heeft, maar volgens mij is hier een koning aan het woord die op dat moment een profeet is. Wanneer je Psalm 22 leest in het licht van Jezus’ leven, dan vind je de sleutel. Je gaat de psalm begrijpen, zoals je hem zonder Jezus nooit begrepen had. Ja, de diepste diepte en de hoogste hoogte van de psalm worden door Jezus’ leven zichtbaar gemaakt. Het ‘waarom’ van David is in de loop van de geschiedenis duizenden malen herhaald. Maar niemand is zo de duisternis van de Godverlatenheid binnengegaan als Jezus Christus, toen Hij aan het kruis hing. Nergens is duidelijker geworden welke grote daden God heeft verricht voor eenzame, verlaten, verdrietige en zondige mensen. Het raadsel van ons leven kreeg op Golgota HET antwoord. Zichtbaar en hoorbaar voor iedereen. Van wereldwijde betekenis. Voor doden en levenden.