Sluit je aan

Inloggen bij eo

Praat je mee? Als je bent ingelogd, kun je reacties plaatsen en gesprekken volgen.

Door in te loggen bevestig je dat je de Algemene Voorwaarden en Privacyverklaring van de EO hebt gelezen en begrepen.

Hulp nodig?

Check de veelgestelde vragen.

Quarantheologie | Feest van de democratie.

Qua­ran­the­o­lo­gie | Feest van de democratie

17 maart 2021 · 06:30

Update: 15 november 2024 · 13:19

Omdat Rikko in Bosnië is voor de 'Walk of Shame', neemt Alain Verheij een paar dagen zijn plek in met zijn quarantaine-theologie: een theologisch inzicht voor elke dag in deze coronatijd. Vandaag gaat het over leiders in de Bijbel.

De meeste Nederlanders hebben vandaag de kans om te gaan stemmen. Ik zie politici weleens zeggen: 'Wat je ook stemt, als je maar gáát stemmen, dat is het belangrijkste!' Daar sluit ik me niet bij aan, bij een bepaald deel van de kiezers denk ik: Nou, ik heb eigenlijk liever dat jij niet gaat stemmen vandaag.

Knorrige ochtendgedachten. Maar democratie is ook niet heilig, hè. Democratie is de slechtste regeringsvorm, met uitzondering van al die andere die in de loop der tijd geprobeerd zijn. (Churchill)

Verder zal ik de verleiding weerstaan, stemadvies te geven vanaf deze digitale kansel. Denk wel een beetje aan de kwetsbaarsten en het kwetsbaarste als je het rode potlood ter hand neemt.

Leiding is in de Bijbel een delicaat thema. Vooral ook omdat er meerdere stemmen door het heilige boek heen klinken, die het niet altijd even goed met elkaar eens zijn op dit punt. De Bijbelschrijvers zijn het denk ik met Churchill eens dat de ideale manier van regering nog uitgevonden moet worden.

Zodra Israël een volk wordt, loopt het met Mozes als leider door de woestijn. Dat is geen ideale situatie: Mozes is namelijk én godsman, én bestuurder. Dat maakt hem te machtig. Zolang hij Gods stem hoort is het fijn, maar wat als het boven even stil is, en wat als Mozes overlijdt en moet worden opgevolgd, of als Mozes een stevige griep krijgt? Alleenheerschappij is niet ideaal. 

De eerste maatregel daartegen is: delegeren. De schoonvader van Mozes zegt dat hij leiders moet aanstellen die onder zijn gezag rechtspreken over groepen van honderd, van vijftig en van tien. Op meerdere niveaus is er nu rechtspraak op maat, zodat Mozes niet overbelast en niet oppermachtig wordt. Je weet zeker dat jouw rechter je kent, en grote geschillen kunnen alsnog in hoger beroep richting hogere rechters en Mozes.

De tweede maatregel is een grondwet. De Tien Geboden zijn heel veel dingen, maar ze zijn in de eerste plaats een grondwet die het volk, Mozes en God tegen elkaar moet beschermen. Na de Tien Geboden volgt een uiteenzetting van vele andere wetten, die allemaal uitwerkingen zijn van de tien vuistregels. Doordat die regels er zijn, is het volk voortaan vrij van de willekeurige grillen van toekomstige leiders of profeten. Je kunt alles toetsen aan de wet die bij iedereen bekend is.

Volgens Mozes en God moet het op deze manier kunnen blijven functioneren: als alle mensen de wet van God in hun hart aanhouden, heb je weinig politiek nodig. Priesters houden de eredienst gaande, profeten houden in de gaten of de wetten nog wel nageleefd worden, lokale bestuurders regelen de rest in goed overleg. Een tikkie anarchistisch is het wel, zonder sterke leiders, maar chaotisch hoeft het nooit te worden, want de Thora spreekt klare taal.

Toch blijkt dat niet genoeg. Het volk gaat anarchistisch leven in de slechte zin van dat woord. Het refrein van het boek Rechters is: 'Iedereen deed wat goed was in zijn eigen ogen; er was toen nog geen koning in Israël'. Die schrijvers beschrijven een totale chaos waarin mensen het slechtste in zichzelf naar boven zien drijven. Hoog tijd voor een koning, kreunen ze.

Als die koning er uiteindelijk komt, is de opperprofeet Samuel ontroostbaar en voelt God zich afgewezen. Jullie kónden zonder, sukkels, en nu hebben jullie jezelf opgezadeld met een monarch! De enige echte fabel in de Bijbel is een fabel over de bomen die een koning gaan uitzoeken. Alle nuttige bomen zeggen: de groeten, waarom zou ik boven de andere bomen uit gaan zweven? Alleen de doorstruik is wel bereid, gekroond te worden. Maar het blijkt een tiran. 

Zo blijft de haat-liefdeverhouding met de macht de hele Bijbel doortrekken, tot aan het uiterst ongemakkelijke gesprek tussen Jezus en Pilatus waar we naartoe leven in deze veertigdagentijd. Leiders, bestuur en regels: we kunnen niet met, maar we kunnen ook niet zonder. Stem dan maar op het best mogelijke noodzakelijk kwaad. 

Lazarus staat op
Lazarus staat op

Dit artikel hoort bij de podcast

Lazarus staat op

Deel dit artikel: