Rikkert Zuiderveld: 'Ik kleur soms buiten de lijntjes'

Rikkert is vandaag gehuld in een soepel colbertje ("twintig jaar oud") en een opvallende streepjesbroek ("van m'n zoon overgenomen; zegt iets over ons bestedingspatroon, haha!"). We ontmoeten elkaar op station Amersfoort CS en strijken neer in de brasserie ertegenover. Zijn nieuwste poëziebundel is net van de drukpers gerold en ligt op tafel: Adam zaait radijzen. Veertig gedichten rond bijbelse personages, in de strakke sonnetvorm.

Kriskras

Genen en opvoeding verklaren zijn enorme passie voor taal. "Mijn vader zat in het onderwijs en was zéér zorgvuldig in z'n woordkeus. Waren wij dat niet, dan werden we altijd gecorrigeerd. Als kinderen vingen we elkaar ook voortdurend vliegen af rond de maaltijd. Daardoor leerde je als vanzelf op je woorden te letten. Én we kregen goed leesvoer. Het was de tijd dat de Donald Duck voor het eerst verscheen. Die kwam er bij ons thuis niet in. Wel de Kriskras; veel meer inhoudelijk, met schrijvers als Annie M.G. Schmidt."

Als 9-jarige heb je daarin zelf je eerste versje gepubliceerd.
"Hoe weet je dát?"

'Zes weken op m'n bips, met mijn benen in het gips': de humor zat er toen al in.
"Niet alleen mijn vader, ook mijn moeder was heel talig en hield van poëzie. Als meisje éiste ze dat ze naar de ulo mocht. In die tijd ongehoord: een boerendochter moest een boerenzoon aan de haak slaan, enzovoort. Maar dat weigerde ze en zo heeft zij zichzelf opgewerkt."

Van jouw hand verschenen eerder – onder andere – grappige dierengedichten, 'ollekebollekes', oneliners en sprookjes. Deze sonnettenbundel is andere koek. Was het, in vergelijking met die meer lichtvoetige teksten, een worsteling?
"Dat klinkt wat negatief. Het is wel veel meer inhoudelijk, ja. Die andere dingen zijn puur 'woordspelerij'. In deze bundel probeer ik echt iets te communiceren, vragen op te roepen en sfeer te scheppen."

Zit er een gedicht tussen waaraan je flink moest schaven voor je tevreden was?
"Schaven is altijd nodig. Dichten doe ik met plezier; in die zin is het geen worsteling."

Laten we het dan vergelijken met het leggen van een ei: waarschijnlijk was het ene ei soms groter dan het andere.
"Hm..." Rikkert vist z'n leesbril uit het etui en bladert met zijn lange vingers door de bundel. Na ruim een halve minuut: "Misschien het gedicht over de Samaritaanse vrouw (zie onder, red.). Omdat ik als man moest denken vanuit een vrouw en vervolgens de goede woorden moest kiezen."

Lichamelijk

"Af en toe kleur ik trouwens buiten de lijntjes. In ditzelfde gedicht bijvoorbeeld. Daar schrijf ik dat Jezus haar bij de put 'schuw als een melaatse' aansprak. Als je het bijbelse verhaal leest, is dat niet zo. In meer gedichten ga ik soms buiten de theologische kaders."

Bewust?
"Nee, nee. Dat gebeurt onbewust, denk ik."

Maar je bent je er, in ieder geval achteraf, toch van bewust én je laat het staan.
"Kijk, als je het helemaal binnen de lijntjes doet, trek je een plaatje over. Maar het moet ánders zijn, willen die bijbelse personages bij jou als lezer gaan resoneren en herkenning oproepen. Ik probeer er diepere lagen in aan te brengen. De sonnetten hebben meestal een geestelijke betekenis, al zijn ze heel aards van taal. Wij hebben de Bijbel vergeestelijkt, terwijl het in wezen een aards boek is, qua woordkeus. Ik wilde deze veertig gedichten heel 'lichamelijk' maken. Want Jezus gaf Zijn lichaam, uiteindelijk. Vlees, en bloed."

Stempel

Wederhelft Elly heeft deze sonnetten vorige week voor het eerst gelezen, verklapt Rikkert desgevraagd. "Pas toen de bundel uitkwam."

'Adam zaait radijzen' is een soloproject. Heb je dat af en toe nodig?
"Naast de dingen die we samen doen, hebben Elly en ik altijd al onze eigen projecten gehad. Nodig... niet echt. Nou ja, misschien wel, maar zo beleef ik het niet."

Bij het grote publiek ben je vooral bekend als kinderliedjesschrijver. Vervelend, zo'n stempel?
"Sommigen kennen ons vooral of alleen daarvan. Er is nu een hele generatie die met onze liedjes is opgegroeid en niet eens weet dat wij ook altijd voor volwassenen hebben gezongen, en veel andere dingen doen. Ach, om zo'n stempel maken we ons niet druk."

Zijn deze sonnetten een manier om te bewijzen dat jij 'méér in je mars hebt' dan kinderliedjes schrijven?
"Niet per se. We zijn nu op een leeftijd dat we niet meer met dat soort dingen bezig zijn."

'Niet meer.' Dat heb je dus wél gedaan?
"Een beetje. Maar de behoefte om onszelf te bewijzen – 'Ik kan wel meer dan dat' – is er niet meer. Wij hebben gelukkig altijd veel respons gekregen op wat we doen. Daardoor maken we ons niet zo druk om stempels. Bovendien ben je zelf de laatste die iets aan je imago kunt doen. Mensen hebben een beeld van je, en dat kun je nauwelijks veranderen. Ach, als je ouder wordt, ga je dingen toch meer relativeren."

Je bent je leven lang intensief bezig met taal. Is taal een spiegel waarin je God ziet??" Ja. 'In den beginne was het Woord.' Hoe heeft God Zich geopenbaard? Toch vooral door de taal. Dat is iets wonderlijks. Daarom vind ik taalonderwijs verschrikkelijk belangrijk. Wanneer je leert om je zorgvuldig uit te drukken, en nuances kunt aanbrengen, is dat winst. Onze maatschappij ontwikkelt zich vliegensvlug in de richting van 'zwart, óf wit'. Neem die stellingen op de radio: 'Eens, of oneens?' Onzin! In 99% van de gevallen ben je het er misschien wel ten diepste mee eens of oneens, 'maar...' En dan komt de nuance."

Zappen

Iedereen moet van jongs af aan leren zorgvuldig te communiceren, vervolgt Rikkert. "God gaat ons daarin voor. Helaas versnippert de samenleving. Teksten in kranten en tijdschriften mogen niet te lang zijn, en tv-beelden moeten elkaar steeds sneller afwisselen. Als je een cd'tje maakt, mag je in De Wereld Draait Door komen, mits je maximaal één minuut van jouw liedje laat horen. Voor een boodschap – een verhaal met context en nuance – is geen tijd. Want men zapt weg als het langer duurt dan zestig seconden. Niet te geloven! Op de 24 uur die er in een dag zitten, zappen mensen al na één minuut weg: 'Is er niet iets leukers?' Onrust – wat een ziekte!"

N.a.v. 'Adam zaait radijzen', Rikkert Zuiderveld, Brandaan, 50 blz., € 13,50, ISBN 9789460050107.

Tekst: Gert-Jan Schaap
Beeld: Ruben Timman