Rob Oudkerk: 'Herdenken roept op tot me­de­men­se­lijk­heid'

"Met mijn ouders herdacht ik de 4e mei altijd op de Apollolaan in Amsterdam. Twee minuten stil waren wij daar ieder jaar. Mijn vader, die zijn hele familie zonder één uitzondering kwijt was geraakt in de gaskamers van de concentratiekampen. Mijn moeder, die samen met anderen 500 kinderen had gered, maar 5000 niet. Ze herdacht ze, kende zowat al hun namen. En ik, geboren in 1955. Ik herdacht niet de oorlog, noch de getroffenen. Ik had ze geen van allen gekend of ontmoet. Ik probeerde me het wel in te beelden: de razzia’s, het op straat in koelen bloede fusilleren, de slachtpartijen, de douches in de gaskamers, het gooien van lijken in de massagraven.

Het is weer oorlog

Ik dacht soms aan de 5e juni 1967 – twaalf was ik – toen mijn moeder bij het begin van de Zesdaagse Oorlog in Israël naar mij schreeuwde: “Het is weer oorlog, de koffers staan klaar.” Of aan mijn vader, die in 1968, 1971 en 1974 drie mislukte zelfmoordpogingen deed. Dan kwam de Holocaust genadeloos om de hoek zetten. Soms dwaalden mijn gedachten af en dacht ik aan het verdriet dat ik had over mijn beste vriend, die op de Prinsengracht was doodgereden door een vrachtwagen. Soms dacht ik aan de verschrikkelijke films die ik over het kapotschieten van dorpen in Vietnam had gezien. Die napalm. Of dacht ik aan de slachting van Israëlische atleten in het olympisch dorp in München tijdens de Olympische Spelen van 1972.

Weinig tot geen protest

De laatste tien jaren dacht ik, behalve aan mijn dode familie en dode ouders, ook wel eens aan wat mijn ouders mij hadden verteld over de meer dan 500.000 Papoea’s die werden vermoord door Indonesiërs nadat ons land afstand had gedaan van Nieuw-Guinea. Aan Armeniërs die uit Nagorno werden verdreven, wat een etnische zuivering was. Aan de bloedbaden in Darfur. Aan het verdrijven van Afghanen uit Pakistan. Aan China, waar 2 miljoen Oeigoeren vastzitten in speciale strafkampen. Aan Turkije, waar Koerden in koelen bloede werden vermoord. Soms ook aan de Jezidi’s: de massamoord op en de deportatie van duizenden Iraakse Jezidi’s, als genocide aan te merken. Laatst weer aan het Rohingya-conflict, waardoor meer dan een miljoen mensen op de vlucht werden gedreven als gevolg van tientallen jaren van discriminatie en geweld. Ze zitten nu in het grootste vluchtelingenkamp op aarde, in Bangladesh. Ze krijgen geen medische zorg. Ik hoorde er in Nederland en in Nederlandse media weinig over. Nederland was er niet bij betrokken. Ik zag weinig tot geen protest.

Zijn twee minuten stilte genoeg?

Soms dacht ik om één over acht op 4 mei: waar zouden al die mensen die hier staan aan denken? Waren die twee minuten stilte voor hen genoeg? Voor mijn ouders in elk geval niet. Die waren 365 dagen per jaar bijna altijd stil. Bij ons thuis kon er niet over gepraat worden. Mijn ouders dachten altijd aan hun eigen doden. Die twee minuten, ach ja, die konden er ook nog wel bij.

Gedachtenpolitie

Mooi dat we de moord op 6 miljoen Sinti, Roma en Joden gedenken. Mooi voor de nabestaanden. Mooi dat we nationaal herdenken waar Nederland op de een of andere wijze bij betrokken was of is. De oorlog in Gaza – te verschrikkelijk voor woorden – heeft er nu toe geleid dat acht rijksambtenaren en voormalige diplomaten een “4 mei inclusief” gaan organiseren. Notabene om zeven uur, één uur voor de twee minuten.

Dat is provocatie en polarisatie. Maar dat is niet het ergste. Ze lijken ons voor te schrijven wat inclusief denken is. Het sluit aan bij de tijdgeest, waarin het steeds gewoner lijkt te worden dat anderen voorschrijven wat je zou móéten denken. Het voelt alsof de door George Orwell bedachte “gedachtenpolitie” is opgestaan.

Twee vragen

Daarom heb ik twee eenvoudige vragen. Ten eerste: waar waren jullie de afgelopen 79 jaar? Waar was jullie stem tijdens andere genocides en oorlogsmisdaden? Toen Nederland zijn mond hield? Bij het grootschalige geweld in Rwanda, Srebrenica, Syrië, Sudan, Jemen, en ga zo maar door? Waar was jullie verontwaardiging wanneer vluchtelingen jarenlang in onmenselijke omstandigheden verbleven, of wanneer hele bevolkingsgroepen systematisch werden onderdrukt of uitgehongerd? Waarom bleef het oorverdovend stil tijdens al die talloze andere tragedies die ons collectieve geweten zouden moeten raken? De tweede vraag is: schamen jullie je niet voor deze selectieve verontwaardiging? Ineens zijn jullie luidruchtig en zichtbaar. Niet vanwege een wereldwijd patroon van leed, maar omdat Israël in een oorlog verwikkeld is die absoluut kritisch bekeken moet worden. Waarom nu wel, en al die andere keren niet?

Moraliseren zonder consistentie en zelfs met een vleugje hypocrisie ondermijnt elke oproep tot menselijkheid."