Ruth Seldenrijk: 'Ik verlies de moed niet'

Ethiek ver van je bed? Nee, stelt Ruth Seldenrijk (1951), die deze week afscheid neemt als directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV). "Wie bijvoorbeeld nadenkt over de vakantiebestemming van komende zomer, maakt vaak al een ethische overweging. 'Is deze vakantie nu te duur of niet?' Je vraagt je eigenlijk af of het verantwoord is. Ethiek gaat uit van vaste uitgangspunten die vertaald worden naar persoonlijke situaties. Dan komt het dichtbij.

Denk ook aan vragen als: 'Mijn dochter kreeg een oproep om zich in te enten tegen baarmoederhalskanker. Wat moeten we hiermee?' 'Wil ik een donorhart, als mijn hart nog slechter wordt?' 'Mijn oude vader ligt in coma – is het verantwoord om de beademing te beëindigen?'"

Genoten van de hooitijd

Seldenrijk, geboren en getogen op een boerderij, heeft warme herinneringen aan zijn jeugd. "Vooral van de hooitijd heb ik genoten." Glimlachend: "Ik ruik het hooi nóg!” Hij koos voor een studie op het snijvlak van biologie en geneeskunde, en werd dus geen boer. "Spijt? Nooit gehad. Ik geloof dat ik voor boer niet uit het goede hout gesneden ben, al heb ik geleerd dicht bij de natuur te leven. Ook op de boerderij wisten we ons afhankelijk van de natuur, oftewel van Gods leiding."

Twee dagen voor sluitingstijd

Die leiding ziet hij ook in de manier waarop hij in 2000 bij de NPV terechtkwam. De vacature deed hem – ondanks aansporingen om te solliciteren van mensen om hem heen – in eerste instantie niets. "Ik had het buitengewoon naar m’n zin in het werk dat ik toen deed in de zwakzinnigenzorg." Uiteindelijk voelde hij zich geroepen door een preek over de tekst: 'Zoek eerst het Koninkrijk van God.' "Ik wist dat dit betrekking had op mijn werkkring. En ook al wilde ik niet, twee dagen voor sluitingstijd van de vacature werd het me toch een beetje benauwd." Diezelfde avond schreef hij een brief, zes weken later was het rond. "Ik moest daar zijn."

En nu stopt u ermee...
"Ik ben geboren met een eenvoudige hartafwijking, waar ik altijd goed mee heb kunnen leven. Maar toen ik een paar jaar terug weer bij de cardioloog kwam, waarschuwde hij me voor het risico van spanningen. Vervolgens is in overleg met het bestuur besloten om te stoppen met mijn werk."

Bij uw afscheid wordt uw boek ‘Waardevol leven’ gepresenteerd, een dikke pil over alle medisch- ethische dilemma’s. Is het een soort testament?
"Dat is het wel geworden, ja," zegt hij lachend, "maar zo is het niet bedoeld. Ik heb het geschreven omdat het me zorgen baart dat we steeds meer onze positie moeten verdedigen, terwijl een groot deel van de christenheid maatschappelijk slaapt. In die zin dat christenen sterk naar binnen gericht zijn en denken: 'Zoals het gisteren ging, gaat het ook morgen.' Maar de dingen veranderen, en soms ingrijpend. Ben je daar niet op voorbereid, dan sta je met lege handen."

Waar merkt u het aan dat christenen slapen?
"Aan het feit dat er qua levensstijl nauwelijks verschil is tussen christenen en niet christenen. En dat we meedoen aan de 'veroppervlakkiging' van het leven. Dan denk ik aan de opvattingen die we hebben – of beter: niet meer hebben – over bijvoorbeeld seksualiteit. We hebben onze argumenten niet paraat. Daarbij komt: elke dag worden we door de media gevoed met niet-christelijke argumenten. Als je dan vanuit je eigen levensvisie niets aan die voeding doet, krijg je bloedarmoede."

Veel mensen denken dat de NPV een seculiere patiëntenvereniging is. Staat er bewust geen C voor de naam?
"Ja. Het was gewoon 'NPV', later werd gestemd over de vraag of er een C voor moest. Ik ben blij dat dit voorstel het niet heeft gehaald; de NPV wil een neutrale ingang voor de gehele samenleving."

Christenen wordt nogal eens fundamentalisme verweten, juist als het gaat om medisch-ethische kwesties. Niet vaccineren, geen abortus, geen euthanasie...
"Klopt. Maar dat is onterecht. Soms zeggen mensen tegen mij: 'Jullie zijn tegen euthanasie, hè’?' Dan zeg ik: 'Nee.' Verbazing natuurlijk, maar: nee. 'Wij zijn voor het léven.' Je moet niet alleen je boodschap goed brengen, maar ook zorgen dat deze wordt verstaan. In interviews en discussies zoek ik daarom altijd naar hoe ik met algemene argumenten het punt kan maken dat vanuit onze levensvisie wezenlijk is."

Euthanasie is niet nodig

Als het over euthanasie gaat, komt daar voor Seldenrijk nog iets bij. De huidige vorm van euthanasie misbruikt de betekenis van het woord 'euthanasia', zo stelt hij. "Dit puur christelijke begrip betekent welstervenskunst. Goede zorg maakt euthanasie medisch gezien onnodig. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.

In Nederland hebben we de discussie achterstevoren gevoerd. We zijn decennialang bezig geweest om de euthanasiewet doorgeduwd te krijgen – intussen hebben we jaarlijks meer dan vierduizend gemelde euthanasiegevallen – en daarna zijn we gaan nadenken over palliatieve zorg (verzachting of verlichting in situaties waarin genezen niet meer mogelijk is, red.). Maar het hoort precies andersom! Als je al voorstander van levensbeëindiging zou zijn, is dat het sluitstuk van de palliatieve fase. Al zou het zelfs niet als sluítstuk nodig zijn. Want euthanasie wordt voor het overgrote deel, meer dan 99 procent, niet meer om medische redenen, maar om culturele redenen toegepast. Daarmee bedoel ik het feit dat we eigenlijk niet meer kunnen omgaan met tegenslag, gebrokenheid en lijden in het leven."

Verliest u de moed wel eens, als u kijkt naar de ontwikkelingen in ons land op ethisch vlak?
"Nee. De relativering van de waarde van een mensenleven zal absoluut doorgaan, maar ik verlies de moed niet, door de hoop die we hebben. Wij verwachten de nieuwe hemel en de nieuwe aarde; in dat licht verliezen de grote zorgen rond het leven hun dodelijke angel. En dat heeft te maken met het feit dat het niet in onze handen ligt wat er gebeurt, maar in Gods hand."

Welke medisch-ethische dilemma’s raken u?
"De nood en het overlijden van kinderen. Dat heb ik van dichtbij meegemaakt." Aarzelend: "Onze oudste dochter, Petra, is slechts drie maanden oud geworden. Ze had een aangeboren afwijking. Van de drie maanden is ze zes weken bij ons thuis geweest. Dat was een intensieve periode, maar ook een heel waardevolle. Het heeft ons laten ervaren dat het leven diepte, reliëf heeft. Maar we hebben vooral ook Gods ondersteuning ervaren."

Wat wilt u uw opvolgster, voormalig CU-Kamerlid Esmee Wiegman, meegeven?
"Ik hoop dat zij veel vreugde en zegen ontvangt, zodat ze kan blijven staan als haar het vuur aan de schenen gelegd wordt. Het is een prachtige taak, opkomen voor de waarde en de waardigheid van de mens. Een mooiere opdracht op aarde is er niet."


Tekst: Mirjam Hollebrandse
Beeld: Wilma Breunissen
Bron: Visie 2014, nr. 5

Mede n.a.v. ‘Waardevol leven, een praktische handreiking bij medisch-ethische keuzes’, dr. R. Seldenrijk, Buijten & Schipperheijn, 464 blz., € 17,50.