Effie (36) over Keti Koti en het sla­ver­nij­ver­le­den: 'Er is nog veel on­we­tend­heid'

"Vroeger hield ik mij afzijdig van het slavernijverleden", vertelt Effie. "Niet omdat het mij niets deed, maar omdat ik opgegroeid ben in een Nederlandse context waarin weinig tot geen ruimte was voor de geschiedenis van de slavernij. Ik wist simpelweg niet hoe ik me ertoe moest verhouden. Het voelde ongemakkelijk, pijnlijk en complex.

Pas later kwam mijn nieuwsgierigheid naar de slavernij. Naarmate ik ouder werd, begon ik mij te verdiepen in waar ik vandaan kom. In de verhalen die generaties voor mij meedragen. In wat slavernij betekent, niet alleen toen, maar ook nu. En met dat bewustzijn kwam ook de behoefte om Keti Koti wél bewust te gaan herdenken én 'vieren'."

Een feestdag? 'Dat voelt wrang'

"Keti Koti betekent letterlijk 'gebroken ketenen'. Het is een dag waarop we stilstaan bij het onmenselijke leed dat mensen is aangedaan, maar ook bij de veerkracht die eruit is voortgekomen. Voor mij is het een dag van rouw en van vreugde. Ik zie het als een moment om te erkennen wat mijn voorouders hebben moeten doorstaan en hoe zij hebben overleefd."

Toch blijft het dubbel, zegt Effie. "Het vieren voelt soms wrang. Slavernij was een misdaad tegen de menselijkheid. We voelen hier nog steeds de gevolgen van. Hoe maak je daar een feestdag van? Maar ik besef ook: omdat deze geschiedenis zo lang is genegeerd, moeten we het zichtbaar maken. Niet omdat het goed was, maar omdat het erkend moet worden."

Racisme doorbreken

"Keti Koti is voor mij geen eindpunt, maar een levend moment. Een dag waarop ik stilsta, luister, leer, vier en reflecteer. Ik kijk naar het verleden, maar ook naar de toekomst: hoe werken we aan een inclusievere samenleving? Hoe doorbreken we institutioneel racisme? Wat kan ik daarin betekenen, en hoe informeer en inspireer ik mensen om daarin mee te gaan?"

Dat gesprek voert ze niet alleen op 1 juli. "Ik spreek het hele jaar door over dit onderwerp. Ik deel verhalen, bezoek bijeenkomsten en leer steeds bij. Er zijn veel mensen die het ingewikkeld vinden hier een gesprek over te voeren. Door een tekort aan kennis, de gevoeligheid van het onderwerp of simpelweg doordat ze er niet klaar voor zijn. Door informatie over onze gedeelde geschiedenis te delen hoop ik zaadjes te planten voor de toekomst, dat is vaak de eerste stap naar een dialoog."

Witte wereld

Als transformatiemanager in de jeugdzorg werkt Effie in een omgeving waarin ze op haar laag vaak de enige zwarte persoon is. "En dat wordt gevoeld. Mensen vinden het soms ongemakkelijk als ik bijvoorbeeld aangeef dat ik vrij neem voor Keti Koti. Of als ik aangeef dat zwarte piet racisme is. Dat zegt iets over de norm."

Ze herinnert zich een pijnlijk moment bij een eerdere werkgever. "Er is daar een vestiging met de naam 'De Kleine Plantage'. Dat roept natuurlijk koloniale connotaties op. Tijdens een overleg vroeg de manager van deze vestiging (een witte vrouw) aan een andere witte manager of zij die naam racistisch vond of dat zij vond dat het verband hield met het slavernijverleden. Waarop deze collega antwoordde: ‘Nee hoor’. Ik zat erbij maar de vraag werd niet aan mij - als zwarte vrouw - gesteld. Dat raakte me. Wat me het meest raakte, was voor mij dat er geen oprechte gewilligheid was om dit te onderzoeken. Anders had ze de vraag wel aan een zwart persoon gesteld."

Van zaadjes planten naar dialoog

Effie merkt dat het ongemak vaak voortkomt uit onwetendheid. "In het begin kon ik daar boos over worden. Maar dan denk ik eraan dat ik het zelf ooit ook erg complex vond. Daarom probeer ik nu met mensen in verbinding te blijven als zij geen erkenning hebben voor ons gedeelde slavernij verleden. Niet aanvallen, maar uitnodigen. Soms is een klein zaadje planten genoeg. Wie weet wat er later uit groeit."

Toch benadrukt ze ook: begripvol reageren betekent niet je mond houden. "Ik spreek me uit, steeds weer. Omdat mensen moeten gaan begrijpen waar gedrag vandaan komt. De littekens van het slavernijverleden zijn er nog ook al zie je ze niet altijd. Als je die geschiedenis snapt, snap je ook waarom sommige mensen zich uit zelfbescherming anders opstellen."

Hitteplan

Dát Effie Keti Koti viert, staat vast. In welke vorm precies, hangt dit jaar af van het weer. "Ik wilde eigenlijk naar de Bigi Spikri optocht in Amsterdam en daarna naar de herdenking, maar met dit hitteplan weet ik nog niet of dat lukt. Hoe dan ook ga ik het herdenken/vieren met eten, met geliefden en goede gesprekken hierover."

Eten is voor haar méér dan voedsel. "Het is een moment van verbinding. Van samenzijn en teruggaan naar je roots. Eten is helend. De tafel wordt een plek waar verhalen tot leven komen en nieuwe verhalen beginnen."

Tijdens Keti Koti worden volop verhalen gedeeld. Effie luistert graag naar de generaties voor haar. "Die verhalen geven me kracht en perspectief. Soms hoor ik iets en denk ik: 'Dáárom ben ik zoals ik ben!' Zoals het verhaal van mijn overgroottante Agnes Guardiola, de eerste zwarte vrouwelijke bankdirecteur van Suriname bank was. Of van mijn tante, die als eerste een discotheek opende in Paramaribo. Die kracht stroomt gewoon door onze vrouwelijke familielijn."

Diezelfde kracht draagt ze vandaag uit. "Ik zeg regelmatig tegen jonge mensen: wees jezelf. Je hoeft geen replica te zijn van Jan, Piet, Klaas of Miep. Authenticiteit is je grootste kracht. Ik wil gewoon Effie zijn. Met inhoud, met overtuiging. En met trots op mijn achtergrond."

Vooroordelen

"Maar die weg is niet altijd makkelijk. In het ziekenhuis waar ik ooit lag, begon een witte Nederlandse zuster automatisch Engels tegen me te praten. Een arts legde dingen uit alsof ik ze toch niet zou begrijpen. Ik stelde hem de vraag: 'Of hij in de veronderstelling was dat ik een gedegen uitleg intellectueel niet zou snappen?' Hij was verbaasd. Maar ik wist: ik kan mijn kop niet in het zand steken. Het is er. Deal ermee. En verander het."

Daarom is ze vastbesloten haar dochter op te voeden met bewustzijn en kracht. "Ze hoeft zich nooit te voegen naar de standaard van een ander. Ze mag zichzelf zijn, en weten waar ze vandaan komt. Dat is misschien wel de grootste vrijheid die we kunnen doorgeven."