Schizofrenie: Ria hoort stemmen

Tiny is de moeder van Ria (43), die lijdt aan een zeer ernstige vorm van schizofrenie. Ria is al ruim zeventien jaar psychiatrisch patiënt. Haar moeder heeft haar al die tijd gesteund en geholpen waar dat maar mogelijk was.
Tiny: „Dat ze schizofreen is, weten we pas twee jaar. Ze hoorde steeds stemmen die haar aanzetten tot suïcide. Lange tijd heeft ze zichzelf heel erg beschadigd. Met een nagelvijltje, een schaar, of ze gooide een glas kapot en probeerde met de scherven zich te verwonden. Ze was voortdurend suïcidaal. Ze wilde naar de spoorrails of naar de snelweg. Er volgde een crisisopname, maar dat is altijd tijdelijk. Ze moest dus weer weg. Toen is ze acht dagen bij ons in huis geweest. Elke dag liep ze weg. Op één dag zelfs zes keer. Ook ‘s nachts. We moesten de deuren goed afsluiten, maar die stemmen zeiden tegen haar dat ze dan maar door het keukenraam moest. Die stemmen proberen Ria te dwingen tot verkeerde dingen. Ze lag soms te schreeuwen en dan merkten we dat ze er tegen vocht.“

Maar Ria kon niet thuis blijven. Er was alleen nergens plaats voor haar. Een hulpverlener van het RIAGG heeft haar toen op de PAAZ (de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis) weten te krijgen. Tiny: „Daar was ze al diverse keren geweest. Ze is bij ons thuis geweest, ze heeft nog een poos zelfstandig gewoond, werd weer opgenomen op de PAAZ, daarna in psychiatrisch centrum Wolfheze. Daar heeft ze drie maanden gezeten, toen weer naar de PAAZ, crisisopname, Wolfheze enzovoort. En steeds deed ze onder dwang van die stemmen suïcidepogingen. Elke keer was het negen maanden hier, zes maanden daar, twaalf maanden weer hier en elke keer kwam ze weer terug bij af.“

Isoleercel

In Wolfheze heeft Ria vijf weken in een isoleercel gezeten. Daar zat ze opgesloten in een cel achter een dikke deur met alleen een matrasje op de grond. Verder had ze niets. Omdat ze zich met de ceintuur van haar duster probeerde te wurgen, werd die ook afgenomen. Zeven keer per dag mocht ze uit de cel naar de ruimte ervoor, ook een soort cel, waar ze op een vastgeklonken stoel aan een vastgeklonken tafeltje kon eten. Tiny: „Het was erger dan een gevangenis. Dag en nacht zat ze in die cel met camerabewaking. Ze mocht geen lectuur hebben, omdat ze zich zou kunnen verwonden met de nietjes. Zelfs haar bijbeltje werd afgenomen. Ze slikte zo veel medicijnen, dat ze helemaal apathisch werd. Je kon niet meer met haar praten en alles wat je tegen haar zei, drong niet tot haar door. Voordat we wisten dat ze schizofreen was, wisten we niet waaraan ze leed. De hulpverlener zei dat ze allerlei psychische ziekten had: eenzaamheid, depressiviteit en dat werd schizofrenie. Ze heeft minstens zeventien soorten medicijnen geslikt, die allemaal een paar maanden nodig hebben om aan te slaan.“

Ria zit nu op de chronische afdeling van Wolfheze voor schizofrene patiënten. Haar moeder heeft een gesprek gehad met de psychiater over Elektro Convulsie Therapie (ECT), omdat ze zo ongeveer alle medicijnen al geprobeerd heeft en er geen verbetering optreedt. "De ECT is een kuur van zes à twaalf behandelingen, twee keer per week. Het is een laatste strohalm."

Moeder

Hoe is het om moeder te zijn van een patiënt die lijdt aan schizofrenie? Tiny: "Enorm zwaar. Mensen zeiden wel eens tegen me: ‘Hoe houdt je dat vol?’ Ik heb het lang volgehouden. Toen ze op de PAAZ was, ging ik elke dag naar haar toe. Daarna twee keer per week naar Wolfheze. Intussen probeerde ik van alles om haar op de juiste plaats met de juiste behandeling te krijgen. Dat was geweldig zwaar. Maar ik kreeg kracht naar kruis. Dat voelde ik. Nadat ik wist dat er plek voor haar was op de chronische afdeling, stortte ik in. Ik krijg nu zelf kalmerende medicijnen. Ik ben moegestreden en uitgevochten en ik heb mijn hele last bij het Kruis gebracht en achter mogen laten. Dat was voor mij psychisch en geestelijk een bevrijding."

Veelkleurig

Mevrouw drs. E.S.P. Pieters-Korteweg is psychiater en eerste geneeskundige bij Eleos, stichting gereformeerde geestelijke gezondheidszorg. Zij vergelijkt schizofrenie met suikerziekte, in die zin, dat de ziekte niet te genezen is, maar wel onder controle te krijgen is. "Schizofrenie, een psychische ziekte die niets te maken heeft met gespleten geest of gespleten persoonlijkheid, is zeker te beheersen. Maar het is wel een veelkleurig ziektebeeld, dat zich op heel veel manieren kan vertonen. Je hebt de variant met heel actieve symptomen, zoals wanen en hallucinaties, die we ook psychosen noemen.

Een andere variant die lange tijd miskend kan worden, is die met vooral de negatieve symptomatologie. Deze vorm wordt vooral gekenmerkt door apathie, in bed blijven liggen, dag en nacht omdraaien, terugtrekken in zichzelf. Voor de buitenwereld gedragen deze mensen zich heel zonderling en werden vroeger wel voor gek verklaard. Er is bij deze vorm niet zo zeer sprake van psychotische verschijnselen, maar er komt niet meer uit de persoon wat erin zit. Mensen bijvoorbeeld die een goede opleiding hebben gehad en maar niet aan het werk komen. En dan maar appels gaan plukken of gaan schoonmaken.
Daartussen zitten heel veel varianten en maten van symptomen. Mensen kunnen extreem achterdochtig zijn of waanzinnige ideeën hebben. Dat ze een chip in het hoofd hebben bijvoorbeeld. Iedereen weet dat dat niet kan, maar ze zijn ervan overtuigd en denken dat die chip hen bestuurt.

Ik heb eens iemand gekend die zwanger was, maar voor haar beleving groeide er een monsterlijke worm in haar buik, die haar langzaam opat. Dat soort bizarre ideeën. Ik heb ook wel eens meegemaakt dat iemand in paniek werd opgenomen omdat ze bezig was met een mes in haar buik te steken. Ze was verkracht door marsmannetjes, beweerde ze. Dan is het belangrijk dat er geen messen en scharen in de buurt zijn. De zwangerschapstest bleek wel positief te zijn. Ze was inderdaad verkracht. Maar daar was niet over te praten. Het waren marsmannetjes. Het kenmerk van een waan is dat het een denkbeeld is dat niet gecorrigeerd kan worden door de werkelijkheid. Dus je kunt praten als Brugman, maar het heeft geen zin om er tegenin te gaan.“

Stemmen

Behalve waanbeelden, zich bedreigd of achtervolgd weten, hebben veel patiënten, net als Ria, last van stemmen die ze heel concreet horen. Stemmen die zelfs kunnen aanzetten tot zelfkastijding of suïcide. Mevrouw Pieters: „Stemmen horen op zich komt best wel veel voor. Alleen in het kader van de psychiatrie moet je ‘stemmen horen’ pas als ziekte beschouwen als mensen er last van krijgen. Als ze beschuldigende stemmen krijgen, bedreigende stemmen, stemmen die opdrachten geven, dan wordt het pas echt vervelend."

Mevrouw Pieters heeft geen idee waar die stemmen vandaan komen. Er zijn theorieën die zeggen dat het van binnenuit komt, anderen zeggen dat het van buiten moet komen, van demonen zelfs. "Twee elkaar vrijwel uitsluitende theorieën. Ik denk dat de biologische psychiatrie heel goede dingen bedacht heeft en uitvoert. In dat opzicht ben ik er een warm aanhangster van, maar het blijft een theorie. Als het over demonen gaat, is het na de Verlichting wat lastiger. Dat lag meer voor die tijd. Tot ver in de Middeleeuwen was dat de theorie die men aanhing. In de tijd dat er bijvoorbeeld in het Turkse rijk al uitgebreide voorzieningen voor psychiatrisch zieken waren, werden ze hier nog als heksen op de brandstapel verbrand. Als we het tegenwoordig over demonen hebben, praat je meer over een theologische notatie, waarbij niet alle soorten van kerkverbanden dezelfde taal spreken. Hier ligt voor de christenhulpverlener een belangrijke taak. Vooral om belastende ideeën over demonen en schizofrenie te weerleggen. Het hebben van schizofrenie is op zich al erg genoeg.
Als ik hoor dat mensen voortdurend opdrachten krijgen om zichzelf wat aan te doen, beschouw ik dat toch vooral vanuit de gewone psychiatrie. Zo iemand is psychotisch en heeft medicatie nodig en veiligheid. Dat is een praktische benadering. Ik denk wel dat aanhoudend gebed, in de gemeente, in de familiekring, een geweldige kracht is. Wij doen aan psychiatrie en hulpverlening en de geestelijke benadering proberen we zo veel mogelijk bij de eigen pastor te laten."

Dr. M.J. Paul, docent aan de Christelijke Hogeschool Ede, denkt dat het krijgen van stemmen twee oorzaken kan hebben: „Biologisch, ja, maar er zijn ook situaties bekend waar het veroorzaakt wordt door een occulte belasting die mensen hebben en dat het na gebed ook verdwenen is. Het gaat dan om opdrachten die men krijgt waar meer dan eens occulte zaken achter zitten. Zaken waar men zich mee bezig heeft gehouden. Daar heb ik concrete voorbeelden van meegemaakt. Maar dan hebben we het niet over schizofrenen.“

Oorzaken

De oorzaak van schizofrenie, die zich vaak al op jeugdige leeftijd openbaart, is niet bekend. Wel gaat men er van uit dat het een erfelijke ziekte is, waarvan het verloop mede bepaald wordt door psychosociale factoren. Mevrouw Pieters: "Er zijn theorieën die zeggen dat het al voor de bevalling is aangelegd. Het kan een ziekte zijn die door families heenloopt. Erfelijkheid speelt dus een belangrijke rol, maar externe factoren kunnen wel invloed hebben. Er is onderzoek geweest bij eeneiige tweelingen die vanaf de geboorte verschillend zijn opgevoed. Dan blijkt dat als de ene schizofrenie heeft, de ander het niet altijd krijgt. Dus de gedachte dat het alleen maar aan de genen zou liggen, is niet correct. Jaren geleden stond schizofrenie gelijk aan ongeneeslijk ziek. Tegenwoordig zijn we, zeker vanuit de rehabilitatiegedachte, ervan overtuigd dat als patiënten goed hun medicijnen gebruiken en begeleid worden, ze toch nog wel het nodige kunnen bereiken. Daar maken we veel werk van — het zoeken naar wat mensen nog wel kunnen. En vaak is dat heel wat meer dan niets."