Wandelen door de geschiedenis? Christine werkte mee aan een bijzonder project

"Een podwalk is best een uniek product. Met zo’n audiowandeling door een historische plek brengen we op een heel nieuwe manier de geschiedenis dichterbij. Je wandelt er als het ware letterlijk doorheen."

Joodse verhalen uit Nijmegen

De podwalk neemt je in een uur tot anderhalf uur mee door een stukje van de Joodse geschiedenis van Nijmegen. "De wandeling start bij het station en voert door het centrum. Terwijl je loopt, hoor je verhalen én route-aanwijzingen. De route brengt je op plekken waar de dingen die je hoort daadwerkelijk gebeurd zijn. Je wandelt als het ware even mee in het verhaal van een persoon.

Zo begint de podwalk met het verhaal van een groepje vluchtelingenkinderen uit Duitsland. Ze zijn net, zonder ouders, op station Nijmegen aangekomen. De ouders hebben hun kinderen op de trein gezet, in de hoop dat de toekomst in Nederland beter voor ze zou zijn. Dat is toch bijna niet voor te stellen? Die ouders moeten énorm in paniek zijn geweest. Gelukkig was hier rabbijn Salomons; een heel belangrijk figuur in Nijmegen. Hij deed zijn best om de kinderen een plek te geven. Hij ving ze zelf op of zorgde voor veilige onderduikadressen."

Zintuiglijke prikkels

Wie de podwalk wil lopen, heeft twee dingen nodig: een telefoon met Google Maps (voor de route) en oordopjes of een koptelefoon. "Als je luisteren en wandelen combineert, gaat het verhaal samenwerken met de plek waar je bent. Je bent bijvoorbeeld op een druk marktplein of loopt juist door een verlaten park. Die zintuiglijke prikkels geven een extra dimensie aan het verhaal.

Regelmatig stop je ergens, bijvoorbeeld bij een bepaald huisnummer. En dan hoor je een verhaal over wat zich daar achter die deur heeft afgespeeld. Dat is het indrukwekkende: het zijn échte verhalen van échte mensen die zich op díe plek hebben afgespeeld."

Naar buiten

Bevlogen vervolgt Christine: "Wat ik zo leuk vind: als mediamakers zijn we gewend om allerlei mediaproducten te maken. In de meeste gevallen zorgt dat ervoor dat mensen méér tijd op hun scherm doorbrengen. Maar met de podwalk stimuleren we mensen juist om van hun scherm af te gaan. De buitenlucht in. Want pas als je gaat lopen, gaat het verhaal echt leven."

Feiten én emoties

De verhalen in de podcast kwamen tot stand met hulp van Frank Eliëns. Christine: "Frank – de voormalig gemeentearchivaris van Nijmegen - is voor mij de belangrijkste bron geweest bij de research en het schrijven van de teksten. Hij heeft 25 jaar lang vele uren besteed aan een boek over het verdwijnen van Joodse gemeenschap uit Nijmegen. Maar niet alleen dit boek was een geweldige bron. Frank nam ons ook op sleeptouw door de stad.

Deze feitelijke informatie is natuurlijk onmisbaar voor de podwalk. Maar het fijne is dat je met audio nog veel meer kunt doen. Je hebt ook een laag van emotie, een laag van muziek en een laag van geluiden. Wanneer we bijvoorbeeld vertellen dat een Jood een ‘J’ in zijn persoonsbewijs kreeg, hoor je het geluid van een stempel. Dan komt het meteen binnen: dat stempel krijg jij dus. Zo’n geluid zegt nog veel meer dan woorden.

Daarnaast werken we bewust met twee verschillende stemmen, die allebei een andere rol vervullen. De ene stem deelt de feiten en de historische context. De ander vertelt verhalen vanuit de emotie; alsof je er op dat moment bent. We hebben twee fantastische acteurs gevonden die dit voor ons wilden inspreken: Claire Bender, die recent nog te zien was in De Joodse Raad en Bram Suijker. Leuk om te weten: Bram is een geboren en getogen Nijmegenaar!"

Kitty de Wijze

Christine werd in het bijzonder geraakt door het verhaal van Kitty de Wijze. "Kitty was nog een jonge meid. Ze werd vlak voor haar 22ste verjaardag opgepakt; bij de razzia van 17 november 1942. Samen met haar zusjes Joke en Tini werd ze in eerste instantie gedeporteerd naar Westerbork.

Vanuit de trein schreven Kitty en haar zusjes kaartjes. Die gooiden ze uit het raam, in de hoop dat ze ooit bij hun ouders terecht zouden komen. De kaartjes zijn hartverscheurend. Kitty schreef dingen als. 'Jullie hebben altijd goed voor ons gezorgd dus we komen hier vast en zeker doorheen. We worden vast wel goed behandeld.' Maar ook: 'Goed flink zijn hoor!' En: 'We lachen veel en houden de moed erin'. Er spreekt moed uit en een soort naïviteit, misschien tegen beter weten in.

De kaartjes dateren van 12 december. Drie dagen later - op 15 december – is Kitty om het leven gebracht in de gaskamers van Auschwitz. Het zijn hartverscheurende berichten; zeker in de wetenschap dat zij regelrecht op hun dood af reden.

In Nijmegen vind je nu nog de 'Kitty de Wijzeplaats'. Een plein waar, in naam van Kitty, elk jaar de 449 namen opgenoemd van Joden die zijn omgebracht in vernietigingskampen. Zowel van Joodse Nijmegenaren als Joden die in Nijmegen waren ondergedoken.

Vrijheid is niet vanzelfsprekend

Bewust van de toenemende polarisatie beseft Christine: "Deze podwalk is niet alleen mooi, maar ook nodig. We raken steeds iets verder af van deze oorlog, terwijl de bevrijding ook pas tachtig jaar geleden plaatsvond. Het voelt misschien lang geleden, maar is ergens nog heel recent.

Juist door verhalen te vertellen met zo’n diepere, emotionele laag kruipt het onder je huid. Je voelt (weer) hoe belangrijk het is dat deze verhalen verteld worden. Het werken aan deze podwalk raakte mij persoonlijk enorm. Ik besefte opnieuw: vrijheid is écht kwetsbaar en niet vanzelfsprekend.

Wij denken er zo vaak niet bij na: dat je mag gaan en staan waar je wilt, dat je mag zeggen wat je wilt, geloven wat je wilt. We nemen het zo snel voor lief, maar daardoor vergeten we soms dat het ook kwetsbaar is. We moeten deze vrijheid beschermen.

Ik hoop dat je, wanneer je deze podwalk luistert en loopt, weer doordrongen raakt van hoe ongelooflijk bizar en onrechtvaardig deze geschiedenis is. Dat het je het gevoel geeft: ‘Dit mag niet. Dit kan niet. Dit mag niet weer gebeuren.’ Maar dat je óók beseft hoe moedig en veerkrachtig mensen zijn als het eropaan komt. De geschiedenis wis je niet uit. Het laat z’n sporen na. Maar je ziet dat mensen in de meest heftige situaties creatief en moedig zijn en elkaar helpen. Je bent niet alleen. Uiteindelijk moeten we het samen doen. Er spreekt ook zeker hoop uit deze verhalen.

Je moet bedenken dat nagenoeg alle Joden weggevaagd waren uit Nijmegen. En toch is er nu weer een Joodse gemeenschap. Helaas staat deze vrijheid tachtig jaar na dato op veel plekken wéér onder druk. Dan voel je hoe ontzettend belangrijk het is dat we ons best doen om de vrijheid te beschermen."