Seksueel grensoverschrijdend gedrag: alles wat jij ervaart als ‘over de grens’

De uitzending van BOOS over de misstanden bij The Voice of Holland houdt al dagen de gemoederen bezig. Heel Nederland is verontwaardigd en boos over het grensoverschrijdend seksueel gedrag dat daar heeft plaatsgevonden. Maar je hoeft als vrouw maar even in je omgeving rond te vragen om erachter te komen dat heel veel vrouwen wel een nare ervaring hebben meegemaakt. En daar praten we maar weinig - of zelfs helemaal niet - over. Elza is een van de vrouwen die slachtoffer werd van seksueel overschreidend gedrag. En José Hammenga, preventiewerker bij Scharlaken Koord, roept op om met kinderen te spreken over seksuele weerbaarheid.

Schuldig

Elza: “Ik had afgesproken met een vriend van mijn ex, die zei dat hij me moest spreken. Ik was 17, hij 23. Hij had een sterke persoonlijkheid waardoor ik geen ‘nee’ durfde te zeggen. Hij bleef ook aandringen dat het belangrijk was en eigenlijk was ik wel nieuwsgierig. We spraken ’s avonds af in het dorp en zouden buiten even praten. Daarna had ik afgesproken met een vriendin. Misschien om mezelf te beschermen, want ergens vertrouwde ik het niet helemaal. Hij kwam aan met z’n auto en wilde dat ik instapte, zodat we dan rustig konden praten. Eenmaal in de auto begon hij te rijden. Ik vertelde dat ik nog een afspraak had en dit niet wilde. Toen begon hij op mijn gevoel in te spelen en zei dat hij ‘speciaal tijd had gemaakt hiervoor’.

Terwijl we buiten op een terras zaten, haalde hij binnen de drankjes bij de bar. Een beetje vreemd, maar op dat moment stond ik er niet bij stil. Bij het tweede drankje begon ik me beroerd te voelen. Ik werd steeds slomer. Niet omdat ik aangeschoten of dronken was. We liepen naar de auto, maar ik kon amper lopen en hij moest me ondersteunen. De mensen op het terras keken naar me, maar zeiden of deden niets. Eenmaal in de auto heeft hij mij verkracht. Ik was er met mijn volle verstand bij en ik zei dat ik dit niet wilde. Maar op dat moment kon ik hem niet van me afduwen omdat mijn hele lijf slap was. Ik kon mij niet verweren. Toen ik uit de auto stapte, voelde ik me vies, schuldig en een slet. Wat had ik gedaan? Ik deed alsof er niets was gebeurd. Er niet over praten leek mij het beste.”

Ik voelde me vies, schuldig en een slet

Als ze eenmaal aangifte wil doen blijkt dat Eliza, omdat ze inmiddels meerderjarig is, niet meer beschermd wordt door de wet. Zonder getuigen heeft ze geen bewijs en staat ze niet sterk genoeg om aangifte te doen. Het feit dat er in haar lichaam sperma was gevonden, is nog steeds geen bewijs voor verkrachting. Bovendien werden de drugs in haar drankje niet teruggevonden in haar lichaam. Elza besluit de aanklacht in te trekken.

Victim blaming

Het is makkelijk om te oordelen over wat Elza overkwam: had ze maar niet in de auto moeten stappen. Daarmee wordt de schuld bij het slachtoffer gelegd; victim blaming. Maar dat doet het slachtoffer meestal zelf al. Je zag het ook in de uitzending van BOOS; een van de slachtoffers had moeite om wat haar was overkomen ‘verkrachting’ te noemen.

Elza had een paar keer ‘nee’ gezegd. De andere partij was echter manipulatief en overredend; precies zoals ook uit de verhalen rondom The Voice blijkt. En zo zijn er veel vrouwen met een soortgelijke ervaring die liever niet beginnen over wat hen is overkomen, omdat ze denken - of omdat wordt gezegd - dat ze het zelf hebben uitgelokt.

Seksuele weerbaarheid

Hoe komt het toch dat vrouwen de schuld zo vaak bij zichzelf zoeken? Volgens José Hammenga, preventiewerker bij Scharlaken Koord in Amsterdam, komt het omdat in de opvoeding vaak niet wordt gesproken over seksuele weerbaarheid. Door zowel ouders als scholen wordt meer gewaarschuwd tegen geslachtsziektes of tienerzwangerschappen, maar het hele stuk eromheen wordt regelmatig vergeten. Het emotionele deel van seks - dingen als verliefdheid, wat wil je wel of niet in een relatie en wat vind jij een leuke relatie - komt lang niet altijd aan de orde. "Wanneer jongeren praten over seksualiteit, blijven ze vaak hangen bij de standjes die je met seks kan doen of de porno die je kunt kijken,” legt José uit. “Maar dan gaat het alleen om het fysieke deel. Waar het niet over gaat is dat er verschillende redenen zijn om seks te hebben. Bijvoorbeeld omdat je nieuwsgierig bent, omdat je van iemand houdt, omdat je kinderen wilt of, in sommige gevallen, omdat je er geld voor krijgt. Het gaat mis en er worden grenzen overschreden, wanneer je daar niet over hebt nagedacht of over hebt gepraat. Als jij denkt: ik heb seks omdat we een relatie hebben en die ander doet het uit nieuwsgierigheid of om zijn eigen behoefte te bevredigen, dan gaat er iets fout.”

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

“In principe is alles wat jij ervaart als 'over de grens' seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat kan een leraar zijn die seksueel getinte opmerkingen maakt of iemand die je naroept. Maar in de meeste gevallen gaat het om een fysieke toenadering,” zegt José. Daarbij zijn jongens en meiden ook heel anders. José: “Zegt een meisje eerst ‘ja’ en vervolgens ‘nee’, dan is dat verwarrend voor een jongen. Het meisje denkt dan vaak dat ze niet meer terug kan. Maar dat is niet waar; als een jongen bijvoorbeeld in de klas opgewonden is, moet hij het ook tegenhouden. Sterker nog, gaat een jongen door, dan is hij strafbaar, want hij gaat een grens over. Dus: je kunt als meisje, of jongen, altijd terug!”

Dat emotioneel hand in hand gaat met fysiek, illustreert José met een voorbeeld: “Ik sprak laatst een meisje dat een seksuele handeling als heel negatief had ervaren, maar ze was in shock dat haar lichaam wél positief had gereageerd. Ze had wel de lichamelijke opwinding gevoeld, maar wilde het niet. Dat was heel verwarrend voor haar.” Wel verklaarbaar als je bedenkt dat in de pubertijd de emotie het meestal wint van het verstand.

Communiceer duidelijk dat de deur altijd open staat

José adviseert ouders om belangstellend en open een wederzijds gesprek aan te gaan met hun kind, zonder te oordelen. José: “Vraag hun mening en deel je eigen ervaring. Ook als je bijvoorbeeld al heel jong seks hebt gehad en daar spijt van hebt. En heeft je kind een andere mening of anders gehandeld dan jij had gewild, communiceer dan duidelijk dat de deur altijd open staat. Ook als het misgaat.”

De gevolgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn niet zomaar uitwisbaar bij een slachtoffer; dat blijkt bij Elza. Ze heeft in de afgelopen jaren veel therapie gehad en is inmiddels gelukkig getrouwd. Toen ze voor het eerst zwanger was, werd ze opnieuw geconfronteerd met haar verleden. Elza: “Ik had niet verwacht dat een zwangerschap zoveel impact zou hebben en dat ik opnieuw zou worden geconfronteerd met een stukje onveiligheid door het seksueel misbruik. Maar ook niet dat het zelfs in die onderliggende lagen van mijn leven zoveel impact zou hebben en dat het je dus jaren later nog kan achtervolgen.”

Heb je te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag en wil je er met iemand over praten: https://centrumseksueelgeweld.nl
Voor meer informatie over seksuele weerbaarheid: www.scharlakenkoord.nl/nl/love-limits

Rieke kreeg na een verkrachting te maken met victim blaming: “Gelukkig kreeg ik veel steun om mij heen, maar er waren ook mensen die vonden dat het mijn eigen schuld was. 

Tekst: Jeannette Coppoolse
Beeld: Shutterstock