Wanneer doen mensen het goede? Rutger Bregman en Beatrice de Graaf te gast in De Ongelooflijke Podcast #53 | Over verzet en genade
Als de meeste mensen deugen, waarom gingen dan maar weinig mensen in het verzet?
4 mei 2021 | Leestijd 3 min
Wat maakt een verzetsheld? Die vraag stelt historicus Rutger Bregman zichzelf in zijn nieuwe, gelijknamige boek. In De Ongelooflijke Podcast vertelt hij dat er drie overeenkomende eigenschappen: hun gevoel is vaak geen belangrijke drijfveer, ze hebben vaak een gelukkige jeugd gehad en ze hebben vaak een sterke overtuiging. "Zowel communisten en gereformeerden waren sterk oververtegenwoordigd", vertelt hij.
Bregman, wiens boek De Meeste Mensen Deugen afgelopen jaren de hele wereld over ging, was te gast samen met collega-historicus Beatrice de Graaf, waar hij ooit nog college van kreeg op de universiteit.
Moeilijk
Het is moeilijk om eigenschappen van verzetsmensen te definiëren, merkte Bregman tijdens zijn onderzoek. "Er is veel onderzoek naar, vooral vanaf de jaren 80. Het belangrijkste project is het altruistic personality project van Samuel en Pearl Oliner. Die hebben honderden verzetshelden geïnterviewd op zoek naar wat ze gemeen hebben", vertelt Bregman. "En ik zal eerlijk zeggen: er kwam niet zoveel uit. Ze kunnen links of rechts zijn, rijk of arm, hoog- of laagopgeleid, grappig of serieus..."
Sterk fundament
Toch lijkt bij geen enkele verzetsheld een sterk fundament, een grote overtuiging, te ontbreken, ontdekte Bregman. Het zijn vaak mensen die zaken als "Doen wat je vindt en practice what you preach" hoog in het vaandel hebben staan. Om deze reden waren gereformeerden en communisten oververtegenwoordigd in het verzet. Het opvallende is: buiten de oorlog wilden deze groepen niet veel met elkaar te maken hebben, maar in de oorlog werkten ze samen.
Bregman waarschuwt wel om niet een te rooskleurig beeld te hebben: "Laten we ons geen illusies maken: de meeste gereformeerde mensen zaten niet in het verzet en de meeste communisten ook niet", vertelt Bregman.
Deugdencatalogus
Beatrice de Graaf wijst erop dat er juist ook veel gereformeerden waren die vonden dat men zich moest onderwerpen aan de Duitsers, omdat in de Bijbel staat dat je de overheid moet gehoorzamen (Romeinen 13). "Overtuiging is blijkbaar niet altijd voorspellend", stelt ze. Ze denkt dat opvoeding een grote rol speelt. "In opvoeding gaat het heel erg over de deugdencatalogus: welke deugden geef jij je kind mee? Dat maakt nogal uit: is jouw deugdencatalogus dat je je moet onderwerpen aan het gezag of dat je op moet staan tegen onrecht?" stelt ze.
Bregman herkent dit uit het altruistic personality project. "Naast die groep verzetshelden die ze interviewden, zat een controlegroep van mensen die in de oorlog niet het verzet in gingen", vertelt hij. "Wat opviel was dat in die tweede groep veel mensen autoritair waren opgevoed waarbij gehoorzaamheid belangrijk was: je doet gewoon wat papa of mama zegt en er werd niet uitgelegd waarom. In die eerste groep zaten ook mensen die streng waren opgevoed, maar dan werd de regel uitgelegd." Het ontwikkelen van eigen moreel kompas werd gestimuleerd.
Ongemak
Rutger Bregman brengt ook zijn ongemak met genade ter sprake: 'Dat er uiteindelijk altijd een get out of jail freecard is, irriteert me eigenlijk mateloos. Dat de zondaar die aan het kruis hangt met Jezus uiteindelijk op het laatste moment toch nog even kan zeggen 'ik geloof het eigenlijk toch wel' en: oké, het is allemaal goed, zand erover!'
'Waarom irriteert jou dit? Waarom is dit te makkelijk?', werpt Beatrice de Graaf op. 'Is het niet juist het moeilijkste wat er is? Als iemand zichzelf zo diep heeft ingegraven in z'n schuttersputje van eigen gelijk en misdrijven, om dan te zeggen 'ik meen het echt'?'
Luister hier de podcast:
De Ongelooflijke Podcast: over de relevantie van het geloof in een steeds ongeloviger Nederland. Journalist David Boogerd en theoloog Stefan Paas voeren verdiepende gesprekken met spraakmakende gasten.
