Zelf weten

Rikko geeft op de vroege ochtend inspiratie om de dag bewust te beginnen. Hij leest om 6 uur de teksten uit een oud kerkelijk leesrooster en zo rond 7 uur deelt hij de gedachte die dan op-popt. Elke werkdag te lezen en te beluisteren.

Zelf weten – PopUpGedachte woensdag 13 februari 2019

De vogels zijn terug. Maandenlang was het ijzig stil op dit vroege uur, maar blijkbaar hebben de vroege vogels hun wekker verzet, want opeens horen ik krassen en kraaien en piepen en kwinkeleren. Ik heb geen idee welk geluid bij welke vogel hoort – genant eigenlijk, gezien de genesisteksten die ik lees waarbij het de mens is die de dieren namen geeft. Toch iets verloren gegaan in die periode tussen nul en nu – het is een fijn geluid. Het betekent leven. Al ligt de stad verder nog goeddeels op één oor. Het betekent ook dat het over niet al te lange tijd op dit vroege uur licht zal worden. Ik kan er nu al naar uitzien.

Deze dagen ligt het boek Genesis op tafel. Of beter gezegd: het wordt op tafel gelegd, want ik kies die teksten niet. Pas als ik nog enigszins slaapdronken aan de keukentafel schuif, na even buiten op het balkon mijn momentje van stilte en wakker worden te hebben gehad, zie ik wat er me te lezen gegeven is en dit keer een volgend fragmentje Genesis.

Fascinerend moment hoor vandaag. Heel die aarde is ontstaan, er groeit gewas, er lopen mensen, de neanderthaler heeft zich ontwikkeld tot de sapiens (als we een schamele poging doen om die oude verhalende gedichten in overeenstemming te brengen met wat we natuurkundig weten van het ontstaan van de aarde) en de eeuwige, de maker, de oorsprong van alles spreekt tot de mens. In dit verhaal.

En het geeft alles aan de mens én doet een waarschuwing uit. Een waarschuwing die de wereldliteratuur, het denken en het doen van de mensen heeft getekend tot aan de dag van vandaag en waarvan we nog niet precies weten wat het betekent. De beroemde ‘boom der kennis van goed en kwaad’. Dit staat er:

God, de Heer, legde in het oosten, in Eden, een tuin aan en daarin plaatste Hij de mens die Hij had gemaakt. Hij liet uit de aarde allerlei bomen opschieten die er aanlokkelijk uitzagen, met heerlijke vruchten. In het midden van de tuin stonden de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad. God, de Heer, bracht de mens dus in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken. Hij hield hem het volgende voor: ‘Van alle bomen in de tuin mag je eten, maar niet van de boom van de kennis van goed en kwaad; wanneer je daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven.’

Goed op spanning gebracht ontstaansverhaal, het betere sprookje, zonder er iets aan af te willen doen maar verhaaltechnisch is de spanning erin gebracht. We hebben een prachtig geschetst begin, een boom des levens die de toekomst is én die ene boom die het verhaal op gang brengt: de boom der kennis van goed en kwaad. Waaraan je dood gaat. Voor het eerst klinkt het woord ‘doodgaan’ na ronkende zinnen vol leven en beginnen en ontstaan en scheppen. Er is ook een mogelijkheid van doodgaan.

Het zou machtswellust kunnen zijn, die boom. De mens aan een touwtje houden en duidelijk maken dat het een prachtige tuin is maar dat er maar één de baas is. En wie dat niet doorheeft, moet sterven, want als dat idee verdwijnt verliest de oppermachtige zijn macht. Een typische postmoderne interpretatie van dit oude verhaal, altijd op zoek naar het ontmaskeren van macht. Dit verhaal is echter niet postmodern, niet eens premodern. Het is verrekte oud. En Joods.

Het Joodse volk hield van hun wet. Het was geen set verkeersregels die je moest zien te ontduiken als je de kans kreeg. Zo van: niemand in zicht, mooi, door rood knallen dan. Het was geen set beperkende maatregelen die door een zuigerige instantie was ingericht om de elite te voorzien van zijn natje en zijn droogje. De Tora was een uiting van liefde, de wet een godsgeschenk van wijsheid, de maatregelen een ring aan de vinger van een bruid die flonkert en waar ze af en toe gedachtenloos mee speelt in het besef van het geluk dat ze heeft gevonden.

De boom der kennis van goed en kwaad is geen boom van volwassen worden en zelf weten. Het is de boom van: zelf wel even bepalen wat goed en kwaad is. Autonome eigenwettelijkheid. Eentje die we kennen van dictators en van ons eigen hart als we iets wat echt niet door de beugel kan vergoeilijken met smoezen en witwasserij omdat we wel weten wat er schort maar er liever niet aan willen en dan maar roepen dat we het heus zelf moeten weten. Die zelfbepaling is de dood in de pot, dan vereenzaamt de mens en draait ze zich vast. Die zelfbepaling doet iets met uitputting van landbouwgrond, stijging van zeespiegel, onoplosbare conflicten in voormalig gekoloniseerde gebieden, you name it.

Zij die de Tora ontvingen, wisten dat wijsheid je gegeven moet worden. Omdat ze hun eigen hart wel kenden. Ik ben helemaal van het zelf weten – behalve waar het aankomt op het goede. Dát inzicht moet je telkens opnieuw gegeven worden, terwijl je al zoekend en tastend op weg bent in het leven.

Hier vind je drie tekstgedeeltes die Rikko vanochtend las.

Deze rubriek heeft een eigen boek: Lazarus staat op. Daarin zijn de 25 mooiste ochtendgedachtes van de afgelopen tijd gebundeld en geïllustreerd door Joanne Zwart.

Lazarus staat op | Rikko Voorberg | Vuurbaak | ISBN 9789460050404 | € 17,95