Adriaan van Dis: ‘God past niet in mijn ontrafeling van raadsels’

‘Ik geloof in het verhaal van godsdienst, maar ik geloof niet in de zaligmakende waarheid van één godsdienst’, vertelt Adriaan van Dis aan Tijs van den Brink.

‘Ik vind het prettig om me in een verhaal te verdiepen en daar troost in te vinden. En ik geloof ook in een gemeenschap. Ik kan me voorstellen dat je het heerlijk vindt om bijelkaar te komen, mekaar te kennen en dezelfde liederen te zingen: dat geeft een ongelofelijke verbondenheid.

Vroeger had ik het nog veel erger, toen ik in Parijs woonde, wilde ik katholiek worden. Ik woonde in een heel katholieke buurt en als ik dan twee flessen wijn op had, scheelde het niet veel. Maar daar heb ik wat op gevonden: minder drinken. Toch heb ik nog steeds eens soort hang naar het katholicisme. Het verschijnsel godsdienst vind ik machtig interessant.’

Kern van waarheid

Godsdienst kreeg Van Dis al van jongs af aan mee, in de meest ruime zin van het woord. 'Mijn vader was van huis uit katholiek, mijn moeder komt uit een zeer Nederlands hervormd gezin.’ Zijn moeder maakte zich er op jonge leeftijd van los, vertrok naar de koloniën en trouwde met een man met een Molukse achtergrond. ‘Na de oorlog vond ze dat het geloof zoals ze dat kende haar niet meer de oplossingen bood die ze zocht. In het kamp op Sumatra was in aanraking gekomen met theosofische dames en daar voelde ze zich zeer prettig bij.’

Naar de kerk gingen ze niet, maar Adriaans moeder las hem wel de hele kinderbijbel voor. ‘Wat mijn moeder deed was heel interessant: met Kerstmis las mijn moeder een stukje uit de Koran, uit de Bhagavad Gita, uit de Bijbel, uit de Thora en de geschriften van Confucius en zelfs Aristotoles haalde ze erbij.’

Daardoor concludeerde hij al jong: in elk geloof zit een kern van waarheid, de inspirerende spreuken van Jezus vind je ook terug in andere godsdiensten. ‘Daarom heb ik altijd zo’n moeite met mensen die zeggen: “Dit is van ons.” Nee, denk ik dan, we delen dit met de hele wereld.’

Oorlog aan tafel

Adriaan had geen makkelijke jeugd en was als jongetje veel alleen in de duinen. ‘Ik vluchtte voor de waanzin in huis, voor een vader die zijn eten tegen de muur gooide, een moeder die niet wilde praten over wat er gebeurd was, zusjes die een onthoofde vader hadden, want de eerste man van mijn moeder was vermoord. De oorlog zat aan tafel.’

De duinen, de zee en de verhalen maakten zijn leven draaglijk. ‘Als je problemen hebt, maak je er een verhaal van. Een draagbaar verhaal: wat je kunt meenemen en wat je leven draagbaar maakt.’

Nooit had hij de behoefte om op die moeilijke momenten naar God te vluchten: ‘Ik kan niet geloven dat er een Almacht zou zijn die al die enorme firmamenten en melkwegen heeft gemaakt. Al zal er ergens in een oerknal een machtig iets liggen wat een raadsel zal blijven. Maar ik kan niet geloven dat er een God is. Het past niet in mijn ontrafeling van raadsels. Ik begrijp niet dat mensen de logica parkeren bij iets buiten henzelf.

Ik ben dus eigenlijk een atheïst, maar een atheïst die ongelofelijk geïnteresseerd is in godsdienst en ook graag in godshuizen komt.’