Beeldend kunstenaar Suzanne Jongmans: ‘Het is onderdeel van het leven dat je wilt snappen hoe het grote geheel werkt’

In het atelier van Suzanne Jongmans (coupeur, beeldhouwer, kostuumontwerper en fotograaf) in Breda hangen enkele grote afdrukken van haar werk: ingetogen portretten waar de inspiratie van de oude meesters vanaf spat. Boeken over die kunstenaars uit de 15e, 16e en 17e eeuw liggen op tafel. Aan wand hangen kleine schetsen en losse materialen: een hoofdkapje van inpakfolie. Het contrast in materiaalgebruik typeert Suzannes werk, zoals bloemen en wol, maar ook parels en piepschuim.

Suzanne praat en beweegt rustig en bedachtzaam. Aandacht, rust en verstilling zijn ook belangrijke thema’s in haar werk. Al pratend ontdekken we hoezeer kunst maken voor Suzanne een manier is om het leven en zichzelf te onderzoeken en hoe haar werk een vertaling is van haar waarden en levenshouding.

Hoe werkt inspiratie bij jou? Ga je actief op zoek of laat je het gebeuren?

‘Ik laat het graag gebeuren. Ik heb als kind altijd graag naar het werk van oude meesters gekeken, zoals Van Eyck, Rogier van der Weyden en Vélasquez, omdat ik die gezichten zo mooi ingetogen en zacht vond. Er straalt een rust uit waar ik blijkbaar zelf veel behoefte aan heb. Als ik zelf stilval, dan voel ik waar ik behoefte aan heb of wat er door mij heen moet gebeuren, wat op dit moment de bedoeling is. 

Er is een enorme beeldbank van beelden in mijn hoofd van die oude meesters. Soms komt er gewoon een idee en dan ga ik schetsen. En dan moet ik het naar materie gaan vertalen. Ik ga de details en symboliek uitwerken. De oude meesters gaven mij eerder een duidelijk kader, maar nu laat ik dat steeds meer los. Ik vertrouw er steeds meer op dat wat zich aandient, dat dat de bedoeling is en dat het goedkomt. Eerder vond ik dat het herkenbaar ergens op moest lijken, nu vind ik het belangrijker dat het voor mij klopt. Dan is het des te bijzonderder als iemand er zich in herkent. Dan voel ik dat het de bedoeling is geweest dat ik dit heb gemaakt. 

Ideeën kunnen op ieder moment komen, soms pak ik ze op en soms laat ik ze doorrollen. Ik pluk ze als het ware uit de lucht. Ook geloof ik wel dat een soort bovenstroom is van bepaalde thema’s, die nu gaande zijn. Zijn de ideeën dan van jou of ben jij degene die het toestaat om door jou heen te laten stromen en ben jij slechts een vertaler daarvan die het idee tot uiting brengt? Zo zijn wij allemaal unieke vertalers, met een eigen handschrift.’ 

Contemplatief proces

Details zijn heel belangrijk in het werk van Suzanne, legt ze uit. Ze fotografeert in delen om de details zo scherp mogelijk te krijgen. Op de computer voegt ze ze als een mozaïek bijelkaar, soms zet ze tweehonderd lagen over elkaar: een contemplatief proces. ‘Tijdens het bewerken begint dat beeld zich aan mij te openbaren of te ontvouwen en dan wordt de betekenis ook duidelijk. Later komt er dan ook een titel bij. En dan snap ik: oh, dat gaat over dit aspect in mijn leven, waar ik nu mee bezig ben. Het is een wonderlijk proces. Als ik slechts één opname zou maken, dan zou ik dat beeld niet kunnen doorgronden, dan blijft het plat. Ik moet erin duiken.’ 

En als je ‘erin duikt’ betekent dat dan ook dat je contact maakt met iets buiten je of juist een diepe kern in jezelf? Overstijgt het wie jij bent?

‘Volgens mij gaat het allemaal over hetzelfde als je het hebt over God of universum, dat grotere geheel van alles wat is. Daar zijn wij ook een onderdeel van en je bent zowel dat sprankje inspiratie als dat je mens bent. En die inspiratie kun je opzoeken, door stil te worden. Het voelt voor mij als stemmen, op je puurste zelf, als een instrument. Zodat dat hogere dan zijn werk kan doen en je ook zuiver tot je recht kunt komen.’

In onze mailwisseling voorafgaand aan dit interview schrijft Suzanne dat ze onderzoekt wat geloof betekent in deze tijd. Ook voor haarzelf is dit een zoektocht. Door haar werk komt ze steeds dichterbij wat er bij haar past op dit gebied. Ze combineert elementen uit het katholieke geloof van haar grootouders met symboliek en gebruiken uit andere tradities.’

Zie jij jezelf als een gelovig mens?

‘Mijn opa en oma waren katholiek en in mijn jeugd werden de tradities in ere gehouden. Het is altijd voelbaar gebleven, zonder dat we actief naar de kerk gingen. Als kind ging ik tussen de middag bij mijn oma eten en dan zeiden we een weesgegroetje. Dat vond ik heel fijn, even dat moment rust en bidden, en daarna ga je pas eten. Dat soort rituelen vind ik belangrijk en mooi. Ik bad dat weesgegroetje allang niet meer, maar een maand geleden heb ik dat toch weer opgepakt, toen ik hoorde dat iemand het zichzelf had aangeleerd. Een soort Weesgegroet aan alle vrouwen in mijn familielijn, een eren van alle vrouwen die er voor mij zijn geweest en dan voel ik me heel erg gesteund. En dat mix ik vrolijk met allerlei andere invloeden, zoals yoga of een oefening uit het Soefisme waarmee je een nieuwe dag begint. Ik schrijf ook mijn intentie voor de dag op, dus ik heb wel mijn rituelen. Ik ben heel bewust bezig met de dag beginnen en eindigen. Dan dank ik als ik in mijn bed lig en haal ik alle fijne momenten van die dag terug. Dan merk ik dat dat werkt en hoe vredig en fijn dat voelt.’

Ruimte voor geloof 

In Suzannes is vaak religieuze symboliek te herkennen, uit de oude werken waar ze zich door heeft laten inspireren. Denk aan een aureool of een handgebaar. 

Wat zegt die religieuze symboliek jou?

‘Die elementen komen inderdaad uit de christelijke traditie. Vaak probeer ik er iets in te ontdekken wat iets over mij zegt en over deze tijd waarin we leven. Ik vind het interessant dat juist steeds meer jonge mensen zich laten inspireren of op zoek zijn naar die spiritualiteit. Juist omdat we een soort van los zijn geraakt van het geloof, biedt deze tijd daar toch weer ruimte voor. Het is een onderdeel van het leven dat je wilt snappen hoe dat voor jou werkt en hoe het grote geheel werkt. 

In zo’n icoon zie ik dan ook iemand die met een vinger naar zichzelf wijst. Wie is dan de Christusfiguur in mij en wat doe ik daar zelf mee in mijn persoonlijk leven? Het beeld heet ‘Where the wild roses grow’. Als je het over het verhaal van Jezus hebt, dat was een persoon die heel erg op zichzelf vertrouwde. Het bewustzijn dat Christus had, dat was zo puur. Los van wat anderen van hem dachten, liep hij toch dat pad, hoe moeilijk het ook werd. En zag hij in de ander ook die puurste vorm die diegene kon zijn. Los van hoe iemand eruitzag of wat er met hem aan de hand was. Die kern is in verschillende geloven terug te vinden, die vraag: wat doe jij zelf om zo goed mogelijk tot je recht te komen? Kan jij steeds zo goed mogelijk bij je eigen kern blijven? Het gaat om weten wie je ten diepste ben, te midden van alle drukte in het leven.’

De modellen in het werk van Suzanne kijken ingetogen, ze zijn haast in een staat van devotie en lijken wel te bidden. Het heeft alles te maken met de manier waarop ze werkt. 

Hoe ontstaat die ingetogen blik bij je modellen?

‘Ik werk nooit met professionele mensen, maar altijd met mensen uit mijn eigen omgeving. Door mijn werkwijze waarbij ik heel veel foto’s maak, ben ik lang bezig. Ik geef weinig aanwijzingen en werk in rust. Ik heb gemerkt de sfeer dan rustig wordt en dat de modellen ontspannen. In de ontspanning komt je ware gezicht en puurheid naar boven. Het model hoeft alleen maar te zijn en dan gebeurt dat gewoon, dat diegene naar binnen keert. 

Dat bewust zijn is ook een belangrijke waarde in mijn leven. Dat hoeft niet groot te zijn of veel tijd te kosten, het kan ook zijn dat je vijf keer diep ademhaalt en met je aandacht bent bij iets dat je mooi vindt of waardeert. Dat brengt me terug naar mijn jeugd, dat ik dat weesgegroetje opzegde bij mijn opa en oma: dat brengt hetzelfde in mij teweeg. Niets anders doen dan gewoon even bewust zijn en opmerken wat dat in jezelf doet. En ook leven met intentie, zodat niet alles zomaar in elkaar overloopt, maar je stil staat bij wat ertoe doet voor jou.’

Dat is wat je in je werk eigenlijk ook doet: een bewust moment creëren waarin je alles even stilzet. Zit er een boodschap in wat jij maakt?

‘Ik maak gewoon en dat probeer ik zo goed mogelijk te doen. Tegelijk wil ik een kern vatten. Het is geen bestaand woord, maar ik hoop dat mijn werk steeds ‘waarder’ wordt. Dat het steeds dichter bij mijn waarheid komt. En ik hoop dat mensen het herkennen, dat ze erdoor geraakt worden en iets kunnen met wat ik erin heb gestopt. Dat het ze doet stilstaan, of inspireert of steunt. Dan ben ik heel erg dankbaar. Maar zo hoogdravend hoeft het niet altijd te zijn. Het mag ook gewoon mooi zijn en bij de bank passen.’

Werk van Suzanne Jongmans nu te zien:

- Suzanne Jongmans exposeert enkele werken bij de tentoonstelling ‘Vorm aan de Vecht’, t/m 25 september 2022 te zien op Buitenplaats Doornburgh. www.buitenplaatsdoornburgh.nl.
- Het hele oeuvre van Suzanne Jongmans hangt op dit moment in de Gasunie in Groningen. Deze expositie loopt tot eind augustus en is besloten, maar wel op afspraak te bezichtigen.