Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Depressie in de Bijbel? Jazeker, het overkwam zelfs koningen…

In onze tv-uitzending van Lazarus praten we met muzikant en schrijfster Aafke Romeijn over depressie aan de hand van het verhaal van koning Saul en een psalm van David. Want depressie overkwam zelfs grootse koningen…

Deel:

Wie van dichtbij een depressie heeft meegemaakt, weet dat er maar weinig zo vreselijk is als een existentiële somberheid die plotseling over je heen valt en niet meer weg wil gaan. Het overkomt koning Saul in de Bijbel. Voor omstanders is het verleidelijk om de depressie te willen verklaren. Dan heb je nog een soort grip op het verhaal. De Bijbelschrijvers weten geen andere uitleg van Sauls depressie dan dat Gods geest de koning heeft verlaten. In plaats van die geest van God, krijgt Saul te maken met een boze kwelgeest, een demon die in hem huist.

Nooit zichzelf zijn

Als je psycholoogje wilt spelen en de herkomst van Sauls depressie per se wilt traceren, kun je zeggen dat hij een tragische levensloop heeft waarin hij nooit helemaal zichzelf kan zijn. Saul is groot en sterk, maar vindt zichzelf niet belangrijk genoeg om koning te worden. Toch maakt de profeet Samuel hem koning, ook al verstopt hij zich tot op het laatste moment. Koning tegen wil en dank is hij, maar Saul neemt zijn taak dapper op zich en verslaat zijn vijanden. Dat is echter nog geen twee jaar gaande, of er ontstaan rare misverstanden tussen Saul en Samuel. Die leiden ertoe dat Samuel een nieuwe koning gaat zalven, David.

Lees ook: Aafke Romeijn: ‘Als je depressief bent, verlies je al je zelfvertrouwen’
Lees ook: Aafke Romeijn: ‘Als je depressief bent, verlies je al je zelfvertrouwen’

De situatie slaat totaal nergens op. God wilde helemaal geen koning, maar het volk wel, en dus kregen ze koning Saul als compromis. Koning Saul wilde helemaal geen koning zijn, maar God koos hem wel uit, en dus liet hij zich maar kronen. En nu het net een beetje lekker begint te lopen met dat koningschap kroont de profeet doodleuk een tweede koning, waardoor niemand meer weet waar hij aan toe is. Geen wonder dat Saul, die toch al driftig is aangelegd, nu te maken krijgt met enorme woedeaanvallen en een geteisterd gemoed.

Averechtse troost

Wat helpt tegen echte depressie? Tijd en therapie, zeggen ze. En medicatie. De goedbedoelde adviezen zoals ‘maak eens een mooie wandeling’ en ‘zet een vrolijk muziekje op’ helpen niet. Zelfs niet als die muziek wordt gemaakt door David zelf, de koning van de lier. Zeker, het maakt Saul een tijdje rustig als David zit te tokkelen voor zijn neus. ‘De kwade geest liet hem dan voor even met rust.’ Maar na verloop van tijd beginnen de troostrijke klanken averechts te werken. Saul wil zijn hofmuzikant aan de muur spiesen. Het is de bittere les van de Bijbelse Saul: soms heb je noch je levensloop, noch je eigen mentale gezondheid in eigen handen.

Ultiem lijdenslied

Op naam van die arme hofmuzikant, de latere koning David, staan heel wat liederen in de Bijbel, de Psalmen. In die liedteksten zien we dat ook David een intens gevoelsleven had. Zijn leven verliep niet minder tragisch dan dat van Saul, want ook David werd tegen wil en dank koning, en ook hij moest gevechten leveren die hij niet wilde leveren, waarbij hij jarenlang als balling moest leven. Hij zou verschillende kinderen verliezen aan het leven en aan de dood. In tegenstelling tot Saul had hij echter een rijk palet om zijn emoties mee te uiten: hij was vechter, minnaar, vriend, diepreligieus mens én kunstenaar.

‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’ is misschien wel de meest accurate tekst om te gebruiken als elke verklaring tekortschiet, als elke quick fix is afgeschreven en als alle uitzicht ontbreekt. ‘Ik ben een worm en geen mens’, jammert de zanger. Alle mensen schudden meewarig hun hoofd als ze hem zien. Honden staan om hem heen, ongeduldig wachtend om zijn bloed op te likken. De beulen dobbelen alvast om zijn kleding. Het is niet voor niets dat Jezus ervoor koos om de geest te geven met deze Psalm op zijn gebarsten lippen. Psalm 22, aan David toegeschreven, is het ultieme lijdenslied.

Diepgaande hoop

Zonder af te willen doen aan de gruwelen van het lijden dat er bestaat, in je hoofd, in je levensloop, in je lijf, in je hoofd, in je familie… Het ultieme lijdenslied eindigt in majeur. Het leven gaat door, want ‘een nieuw geslacht zal hem dienen’. Goed, dat is tot daaraan toe. Beter is nog: ‘Hij veracht de zwakke niet, verafschuwt niet wie wordt vernederd’. De zanger gelooft in een rechtvaardige afloop van de geschiedenis. Wie nu vernederd is, zal genoeg te eten hebben. Wie op aarde in overvloed leven, zullen op een dag buigen en van hun weelde delen. Dingen zullen recht worden gezet.

Ik gun niemand de hel waarvan Saul en David en miljoenen anderen hebben moeten proeven. Ik gun iedereen een glimp van de diepgaande hoop uit het einde van deze Psalm, en ook het einde van Jezus’ verhaal. Het is hoop van een kwaliteit die je alleen kunt bereiken als je genoeg tijd met de wanhoop hebt doorgebracht.

In ons tv-programma Lazarus keek presentator Marleen Stelling samen met muzikant/schrijver Aafke Romeijn naar het verhaal van Saul en lazen ze een psalm van David. Lazarus met Aafke Romeijn is te zien op de late avond van maandag 10 mei om 23.20 uur of later hier na te kijken.

Schilderij boven: Saul en David van Rembrandt van Rijn. Dit schilderij is eigendom van het Mauritshuis. Hier vind je meer info

Geschreven door

Alain Verheij

--:--