Dit gebeurt er als machtige mannen technologie in handen krijgen

We hebben inmiddels wat tijd besteed aan zondvloeden en vissen. Nu gaan we onze energie in torens en een zoon steken. In Genesis 11 staat het verhaal van de Toren van Babel. Dat verhaal waarin mensen een toren willen bouwen die tot in de hemel reikt.

Dat zal ons beroemd maken en dan zullen we niet over de hele aarde verspreid raken.

Maar God komt langs en inspecteert wat ze aan het doen zijn. Als dit de mensen lukt, dacht God, dan ligt alles wat ze verder nog van plan zijn binnen hun bereik. En dus besluit God:

Laten wij naar hen toe gaan en spraakverwarring onder hen teweegbrengen, zodat ze elkaar niet meer verstaan.

Einde oefening.

Ik ga er inmiddels vanuit dat als je zo’n verhaal leest, je op zoek gaat naar details, hints of aanwijzingen die jou helpen om beter te begrijpen wat er in deze periode van de geschiedenis aan de hand was. Want dan kun je die dringende vragen beantwoorden die je zou stellen over ongeveer alles dat in de Bijbel staat.
‘Waarom zou men dit verhaal de moeite waard vinden om door te vertellen?’
Blij dat je het vraagt!

Ten eerste: Wie bouwde Babel?

Als we één hoofdstuk teruggaan, lezen we dat :

Kus de vader was van Nimrod, de eerste machthebber op aarde. Hij was een geweldig jager, door niemand overtroffen… De kern van zijn rijk werd gevormd door Babel, Uruk, Akkad, etc.

Wat weten we nog meer over Nimrod?

(Behalve dat het een van de beste cd’s van Green Day was. Die kon ik echt niet laten liggen.) De naam Nimrod komt van het Hebreeuwse woord rebel. Interessant.

Waarom is dit belangrijk?

Tegen de tijd dat je bij het verhaal over de toren van Babel uitkomt, weten we dat die gebouwd is door een uitzonderlijk gewelddadige en machtige ijzervreter. Hij bouwde ook veel andere steden. Zijn naam is verbonden aan de idee van rebellie. Dit wordt bouwen aan een rijk genoemd. Dat gebeurt als iemand, of een groep, militaire macht en economisch overwicht gebruikt om alles en iedereen te verpletteren die zijn plannen dwarsboomt.

Zijn er nog andere details die we over het hoofd hebben gezien toen we dit verhaal eerder lazen?

Ja. Wat zeiden ze nou precies tegen elkaar over de manier waarop ze de toren gingen bouwen? (Die vraag had ik ook niet kunnen beantwoorden zonder de tekst nog eens te lezen.)

Dit staat er:

Laten we van klei blokken vormen en die goed bakken in het vuur. De kleiblokken gebruikten ze als stenen, en aardpek als specie.

Wat een details. Ze gebruikten bakstenen in plaats van gewone stenen. Heb je ooit iets hoogs willen bouwen met gewone stenen? Dat is praktisch onmogelijk. Waarom? Omdat stenen gevormd zijn in allerlei soorten en maten en het moeilijk is om ze te stapelen. Een heel gedoe. Maar in dit verhaal gaat het over bakstenen. Iemand had ze uitgevonden. Je kun ze identiek maken, in de maat die jij wilt. Voor welk doel dan ook. Een toren, bijvoorbeeld.

Stel, jij had je hele leven al met stenen gebouwd en je ging over op bakstenen, welke vragen zou je dan hebben?

Misschien wel vragen in de trant van:

‘Deze bakstenen zijn geweldig, je kunt van alles bouwen en dat kon eerder niet – hoe groot zouden we iets kunnen maken met deze nieuwe bakstenen?’

Maar het zijn niet alleen bakstenen in dit verhaal. Ze gebruiken aardpek als specie. Specie is net cement en zorgt ervoor dat de stenen aan elkaar plakken.

Een andere naam voor deze details over bakstenen en specie is: technologie. Hier gaat dit verhaal onder andere over. En met technologie bereikten ze geheel nieuwe dingen.

Maar wat heeft de technologie met Nimrod te maken?

Dit verhaal vertelt wat er gebeurt als een machtige heerser die een rijk bouwt de hand kan leggen op nieuwe technologie. En dat hij het toepast om zichzelf tot een god te maken die alles en iedereen die hem voor de voeten loopt verplettert.

Wat zegt dit over de wereld waarin de schrijver leefde?

Dit was een nieuw fenomeen. Mensen verspreidden zich en gingen op nieuwe plaatsen wonen. Sommigen wonnen aan macht en invloed. Dit had voor iedereen gevolgen. (Als je iemand hoort zeggen dat de multinationals en de banken op Wall Street te machtig zijn, dan hoor je de echo’s, duizenden jaren later, van dit verhaal…) Het verhaal weerspiegelt een toenemend bewustzijn dat er meer is dan alleen de ideologie dat de sterken de zwakken overheersen. Of dat de machtigen de machtelozen verpletteren. Of dat de hoogmoedigen omhoog vallen naar goddelijke hoogten.

Stel je voor dat je je hele leven muurtjes hebt gebouwd van gewone stenen. Je gaat op reis naar Babel en ziet dat mensen beginnen met het bouwen van een bakstenen toren. Wat een enorme inspiratie zou dat zijn geweest! Maar we kunnen ons ook voorstellen dat het beangstigend kon zijn. Als iemand dat flikt, wat volgt daarna? Of, scherper gedacht: Wat zou de mens dan níet kunnen? (Stel dat andere landen over kernbommen beschikten, maar jouw land niet. Hoe het zou zijn als je wist dat een van die landen in de recente geschiedenis die bommen ook echt had gebruikt. Dat ze op steden waren gegooid waar mensen leefden. Beangstigend.)

Wat vertelt dit verhaal ons over de betekenis van mens zijn?

Dat we als mensen over enorme krachten en capaciteiten beschikken. We kunnen dingen uitvinden, bouwen en bedenken en ze dan maken. Het is buitengewoon en mag worden gevierd, je mag ervan genieten. (Zeg me maar na: HD flatscreens, surfboards van Almond, alles van Apple, Clarks Desert Boots, Rickenbacker gitaren en zo kan ik nog wel even doorgaan. Jij waarschijnlijk ook.)

We hebben gigantische mogelijkheden om onze energie, gedachten, vaardigheden en talenten in te zetten voor onze eigen doeleinden, onze hebzucht en het bouwen aan ons eigen imperium ten koste van onze naasten. Waardoor de wereld een steeds minder een vreedzaam thuis wordt waarin iedereen floreert.

Is er meer?

Ja. Misschien zit de echte kracht van dit verhaal wel in de waarschuwing. Wat het effect is als we alleen maar voor onszelf leven, macht willen en ons eigen ego voorop stellen. Wat de gevolgen zijn als we onszelf boven anderen verheffen door middel van de ‘toren’ die we bouwen (in welke vorm dan ook). Dat God (of hoe je hem hier ook wilt invullen) steeds weer slimme en onverwachte manieren heeft om onze pogingen teniet te doen. Dat hij uiteindelijk onze hemelbestormende plannen dwarszit en zelfs onze spraak in een Babylonische verwarring brengt.

Beeld: Schilderij – ‘De toren van Babel’ (ca. 1563), Pieter Bruegel de Oude, Museum Boijmans Van Beuningen.

Deze aflevering werd eerder gepubliceerd in november 2015