Wanneer ben je echt vrij? Wanneer ben je rijk? Jean-Jacques leert een levensles van een Zwolse mysticus

Is het de herfst? Als een blad in de wind word ik er steeds weer naartoe geblazen: naar een kalme waarheid te midden van al het lawaai om mij heen en in mijzelf. Ik denk aan wat onze eigen Zwolse mysticus Thomas van Kempen zegt in zijn Navolging van Christus (na de Bijbel het meest gedrukte boek ter wereld):

‘Niemand is rijker, niemand machtiger, niemand vrijer dan wie zichzelf en alles weet te verlaten en zich op de laagste plaats weet te zetten.’

Dat snap ik ergens wel. Op de laagste plaats valt er veel van je af. Dan worden we niet meer geregeerd door onze ambities en begeerten waar je zo moe en gestrest van kunt worden. Je bent vrij.

Thomas noemt dit 'de weg van het kruis':

‘Trek rond waar je wilt, zoek al wat je zou willen en je zult altijd iets te lijden hebben, of je wilt of niet. Nu eens zul je je door God in de steek gelaten voelen, dan weer door een medemens op de proef gesteld. En wat nog erger is, je zult vaak jezelf zwaar vallen. Je kunt er niet aan ontkomen, want overal waar je komt, neem je jezelf mee en altijd kom je jezelf tegen.’

Vluchten kan niet meer. Ja, zegt Thomas: ‘Als je het ene kruis verwerpt, zul je zonder twijfel een ander vinden, en misschien wel een zwaarder’. Maar: ‘Als je van harte het kruis draagt, zal het jou dragen’.

Van harte je kruis dragen? Typisch een uitspraak waardoor sommige mensen mystici naar de psychiatrische kliniek verwijzen. Of is Thomas juist gezonder dan andere mensen? Het wonder van het christelijk geloof, zei de uitvinder van de godsdienstpsychologie William James, is dat het aan lijden zin en betekenis geeft. Je doet het ergens om. Het dragen van je kruis wordt een deelname aan het kruis van Christus.

Natuurlijk is het goed om waar mogelijk pijn en verdriet te verzachten. Maar ze blijven inherent aan het bestaan. Dat pepert de coronapandemie ons weer in. Wie wegloopt voor het kruis (wat dat ook mag zijn) ontkent daarom een groot deel van het leven. Die leeft maar half.

Innerlijke groei

Als we ons kruis omarmen, wordt het een weg van innerlijke groei. Dan neem je ook graag de laagste plaats in want, zegt Thomas, ‘naarmate je aan jezelf sterft, begin je voor God te leven’. Dat is niet onze eigen prestatie (de makke van veel goedbedoelde geestelijke oefeningen). Nee, het nieuwe leven werkt zich uit in een sterven aan onszelf. Zodat je ineens merkt: Hee, ik neem al een tijdje dienend de laagste plaats in en vind dat zowaar nog leuk ook.

Ervaar ik dit zelf zo? Soms. Maar dan vergeet ik het weer in het ambitieuze lawaai van de wereld. Tot ik er weer naartoe word getrokken.